Хөрмәтле укучым! Кемгә дә булса кайчан да булса, кайда да булса минем хакта сүз кузгатырга яисә кая да булса язарга туры килсә, зинһар өчен, булганнар белән булмаганнарны бутамагыз. Булганнары һәм дөресе болай:
ИЛДАРХАНОВ Илдус Гђрђй улы 1944 елныћ 12 октябрендђ Татарстанныћ Мљслим районы Акай Књле авылында туган. Ширђмђт районындагы Тоба, Каенлы, Зђйдђге Югары Мђлем, Бигеш мђктђплђрендђ укыды, Казан дђњлђт педагогия институтыныћ тарих-филология факультетын (1969), ВЛКСМ Њзђк комитетыныћ Мђскђњдђге югары комсомол мђктђбендә журналистика бњлеген (1973) тђмамлады. "Татарстан яшьлђре" (1969-71, 1973-75), "СоциалистикТатарстан" (1975-90) гђќитлђрендђ ђдђби хезмђткђр, бњлек мљдире, "Шђџри Казан" (1990-92), "Татарстан хђбђрлђре"ндђ (1992-95) баш мљхђррир урынбасары, "Шђџри Казан"да баш мљхђррир (1996-2003) булып эшлђде. Бер њк вакытта Татарстанныћ спорт журналистлары федерациясен (1974-84), Татарча кљрђш федерациясен (1989-91) ќитђклђде. 2003-06 елларда республиканыћ татар-башкорт милли спорт кљрђше федерациясендђ, 2006-09 елларда Бљтенроссия татарча кљрђш федерациясендђ матбугат хезмђткђре. Шул еллар эчендђ журналист буларак "Правда" газетасы призына Тбилисида узган Бљтенсоюз кроссында, СССР профсоюзларыныћ Свердловскидагы VIII кышкы спартакиадасы финал ярышларында (1975), Ульяндагы туплы хоккей дљнья беренчелегендђ, РСФСР халыкларыныћ Пермьдђге IX кышкы спартакиадасы (1989), СССР халыкларыныћ Мђскђњдђге IX ќђйге спартакиадасы финал ярышларында (1979), XXII ќђйге Олимпия уеннарында (1980) катнашты. "Олимп тавына ничек менђргђ" (1980), "Федор Симашев. Чаћгы юллары" (1984), "Халык џђм спорт уеннары" (1988), "Без кљрђшле халык" (2003), "Алты егет булганнар — Богатырского рода племени" (2005), “Без көрәшче халык. Родом из борьбы. Tatars–nation of wrestlers» (2009) дигђн китаплар чыгарды. Татарстанныћ џђм СССРныћ Журналистлар берлеклђре (1971), Халыкара журналистлар ассоциациясе (2001) әгъзасы, Татарстан Республикасыныћ атказанган мђдђният хезмђткђре (1988), Татарстан Республикасыныћ Мактау грамотасы белђн бњлђклђнде (1994), Татарстан журналистларыныћ "Бђллњр калђм – Хрустальное перо - 2004", “Бәллүр каләм – Хрустальное перо - 2010” бњлђкләре иясе булды.
* * * ИЛЬДАРХАНОВ Ильдус Гареевич — журналист, Заслуженный работник культуры Республики Татарстан (1988), лауреат Республиканской журналистской премии "Бәллүр каләм-Хрустальное перо-2004", “Бәллүр каләм-Хрустальное перо - 2010”, корреспондент, заведующий отделами газет "Татарстан яшьлђре" (1969-71, 1973-75), "Социалистик Татарстан"(1975-90), заместитель главного редактора газет "Шђџри Казан" (1990- 92), "Татарстан хђбђрлђре" (1992-95), главный редактор газеты "Шђџри Казан" (1996-2003), пресс-секретарь республиканской федерации национальной спортивной борьбы (2003-06), пресс-атташе Всероссийской федерации национальной спортивной борьбы "Кљрђш" (2006-09).
* * *
Ildus ILDARKHANOV - a journalist, Honoured culture worker of the Republic of Tatarstan (1988), Laureate of the Republic journalistic prize 'Crystal pen - 2004', Head of departments of 'Tatarstan Yashlere' (1969-71, 1973-75), 'Socialistic Tatarstan' newspapers (1975-90), Chief Editor Deputy of 'Shekhri Kazan' newspaper (1990-92), 'Tatarstankheberlere' (1992-95), Chief Editor of "Shekhri Kazan' (1996-2003), press-secretary of the Republic National Sport Wrestling Federation (2003-06). Since 2006 he is a pressattashe of All-Russia National Sport Wrestling Federation 'Kuresh'.
обложка Физическая культура и спорт. И.Г.Ильдарханов – зам. гл. редактора газеты “Татарстан хәбәрләре”, гл. редактор, тел. 32-45-78. Фото ол. жур СЕМЕЙНАЯ ТРАДИЦИЯ Фото материала В Кинерах праздник – знаменитый сабантуй. Закончены весенне-полевые работы, вся земля в зелени и цветах, оттого и настроение народа радостное. По старому обычаю хлеборобам заранее подготовлены подарки. И вот, образовав большой круг на зеленой лужайке, стар и млад следят за состязаниями в силе и ловкости. В центре внимания –национальная борьба “курэш”. Один за другим выходят в круг крепкие джигиты. Они молоды, сильны... Вот и конец очередной схватки – прекрасный бросок – и соперник на лопатках. -Дорогие земляки! Победил Накип – младший сын Ахмади –ага Мадъярова -, объявляет судья и обращается к аксакалам – борцах прошлых лет, сидящим отдельной группой на почетном месте.-Согласны ли вы присудить ему один из призов? -Согласны, согласны. Он достоин! И Ахмади свой человек. И сын его хорошо борется, главное – красиво... Отца победителя в этих краях знают хорошо. Был одним из первых комсомольцев, активное участие принимал в становлении колхозной жизни. Односельчане помнят, как он привез первый трактор, как много раз чествовали его в колхозе за добросовестный труд. Потом воевал с гитлеровскими захватчиками. А когда вернулся раненым домой, возглавил родной колхоз имени Карла Маркса. Да, известен в этих краях Ахмади Мадъяров. И судья, получив согласие старейшин, взметнул вверх руку его сына – Накипа Мадъярова. -Кто выйдет на батыра? Кто сильнее его? Закон сабантуя таков: на победителя должен выйти сильнейший. Кто из батыров, прибывших сюда из Атни, Арска и других деревень, продемонстрирует силу и ловкость? Помнят здесь о том, как силач Хафиз из соседнего села Бараза, узнав, что из Питера в Казань приехал профессинальный борец, решил посостязаться с ним. Увидев деревенского мужика, тот обозвал его “батыром в лаптях”. Но на цирковой арене гастролеру пришлось лечь на лопатки. Давно это было, но народ своих богатырей не забывает. Такие силачи не перевелись в этих краях и нынче. Накип Мадъяров – один из них. Он мастер спорта СССР по борьбе самбо, бронзовый призер чемпионата страны 1981 года, победитель ряда крупных турниров. Титулы борца не пугали местных батыров, они больше опасались другого – положишь его на лопатки, тут же как из под земли вырастет перед ними его брат Нафик. Победишь Нафика – в кругу окажется Рафик. Нелегко будет одолеть таких дружных братьев. Так и случилось. Против Накипа друг за другом вышли несколько смельчаков, измотали его, и ушел младший из Мадъяровых с майдана побежденным. Вот тут-то и появился Нафик. Знают земляки, что этот двадцатишестилетний борец еще четыре года назад, участвуя в первенстве страны по самбо, привез из Ташкента серебряную медаль. Как покажет он себя здесь в курэше, этот мастер спорта международного класса. Шумит сабантуй, ждет, кто все-таки сильнейший? Ждать пришлось недолго. Нафик быстро положил на лопатки обидчика своего младшего брата. -Победил второй сын Ахмади-ага- Нафик Мадъяров,-объявил судья. И тут же добавил:-Кто на батыра? В то же мгновение перед судьей вырос джигит, похожий на Нафика. Случись это где-то в другом селении, болельщики зашумели, заспорили бы, мол, нельзя единокровных братьев друг против друга выставлять. Но здесь знали честность и принципиальность братьев. И в обход неписаным законам сабантуя, что из века в век передается в народе, разрешили сыновьям Ахмади Мадърова бороться друг с другом. Как же им не разрешить? Ведь они специально для этого приезжали в родной Кинер. Побороться, своим умением порадовать односельчан, заодно и повстречаться с друзьями. -Счастливый человек Ахмади. Прекрасных сыновей воспитал,-говорят аксакалы. –Сильные парни, если надо, за всех постоят. Слабых никогда в обиду не дадут, почитают взрослых, уважают младших. С малых лет в труде выросли... И на зеленом ковре началась интереснейшая схватка. Сам судья залюбовался борцами. Братья и в росте, и в весе были одинаковы. И раньше приходилось им бороться друг с другом. Были случаи, когда один другому преграждал путь к медалям и призам. Так было в 1978 году, когда два брата в составе сборной команды Российской Федерации ездили в Болгарию на международный турнир. Их мастерству горячо аплодировали зрители братской страны. И тому и другому брату тогда хотелось стать первым. Победителем на международном ковре стал старший из братьев –Рафик, а Нафик вышел на третье место. Так старший стал мастером спорта международного класса. А вскоре и младший завоевал такое же звание. Аналогичная ситуация повторилась через четыре года на чемпионате страны 1981 года в Барнауле. В весе до 68 кг в полуфинал первенства страны вышли два брата. Но тогда их схватка не состоялась. Врач не разрешил травмированному накануне Нафику продолжить борьбу. Тем самым он остался с бронзовой медалью, Рафик же вышел в финал и, победив Г.Амандурдыева из Ашхабада, стал чемпионом Советского Союза, завоевал право представлять нашу страну на чемпионате мира. Из Парижа дебютант вернулся с серебряной медалью. ...На сабантуе братья боролись долго и упорно. Судьям пришлось решать их спор по баллам. В ряды зрителей опять ушел Нафик. Встретил его четвертый из Мадъяровых – Рашид – тоже мастер спорта по самбо. Похлопал по плечу, похвалил за хорошую борьбу. Очередь идти на победителя была за ним. Но Рашиду не хотелось выходить против своего брата. И только когда уставшего порядком Рафика победили другие богатыри, он проводил на майдан тридцатитрехлетнего Фариха. Пятый брат Мадъяровых – мастер спорта по самбо, и тоже сильный курэшист. Мгновение...и взметнул он соперника над собой и тут же уложил на лопатки. -Красиво!- одобрили зрители. Выходили и потяжелее батыры против Фариха. Однако замечательно боролся и этот Мадъяров – двукратный чемпион Татарии, неоднократный призер ЦС “Труд”, победитель всесоюзного турнира в городе Краснокамске (1975 г.). Судья объявил: - Победителм стал тренер сборной команды Татарии Фарих Мадъяров. – И спросил, нет ли желающих померяться силой с ним. Желающих не нашлось. Раздаются голоса зрителей: -Пусть Фарид выйдет, Фарид... А Фарид – смуглый, красивый, самый крепкий из братьев, наблюдавший и подававший до этого только советы, стал снимать с себя белоснежную рубашку. Увидев выходящего в центр круга самого старшего из братьев, небольшого роста женщина, их мать Рахима апа закричала:”Нет, нет. Не будет он бороться. Хватит и младших. Потом неделями жалуются на боли”. Каждый из них дорог сердцу матери. Каждую их боль чувствует она. Вслед за ней поднялся сам Ахмади. - Не беспокойся, мать. Борьба – мужское занятие. Разве могут настоящие джигиты жить без курэша? – успокаивал он жену. И верно, когда самый старший из сыновей вышел на середину майдана, не прошло и минуты, как судья объявил: -Абсолютным батыром нашего сабантуя шестой год подряд стал тридцативосьмилетний Фарид Мадъяров, мастер спорта по самбо и дзюдо, заслуженный тренер РСФСР. Он – победитель первенства ВЦСПС, тринадцатикратный чемпион нашей республики, семь раз первенствовал в соревнованиях центрального совета ДСО “Труд”... Его наградили главным призом сабантуя – круторогим баранов. -Батыра – по кругу...-требует народ. И вот он с главным призом – живым бараном на плечах совершает круг почета. Тяжеловат приз, но надо удержать. Иначе какой ты батыр? Шагает Фарид Мадъяров по кругу, вслед за ним братья и другие борцы. Уверены братья, что мальчишки, которые вскочили с мест и тянутся к ним – это завтрашняя их смена. ...Когда подошло время идти в первый класс, в их маленькой деревне, что рядом с Кинером, не было школы. Фарида отвели в соседнюю русскую школу. В дождь и слякоть, в морозы, туда и обратно проходил он эти пять километров. Вырос крепким, храбрым парнем. А когда учился в старших классах, стал сильнейшим лыжником. В составе сборной команды школьников участвовал во Всесоюзных соревнованиях. В те годы многие думали, что он станет гонщиком. А он взял да стал борцом. У этого случая есть своя предистория. После школы Фарид уехал в Казань и поступил в профтехучилище. Затем стал работать аппаратчиком на ПО “Органический синтез”, познакомился с рабочим-спортсменом Николаем Архиповым. Тот занимался в секции самбо “Динамо” и позвал с собой Фарида. Познакомил его со своим тренером – многократным чемпионом РСФСР Валентиным Сергеевым. Быстро, красиво и легко осваивал Фарид приемы этой борьбы. В этом помогал ему опыт, полученный на сабантуях с малых лет. А в выходные дни он спешил в родную деревню. Его приезда с нетерпением ждали братья. Он стал их обучать тем приемам, которые узнал сам. А однажды взял с собой брата Фариха, помог ему поступить в то же училище. И стали жить братья в одном общежитии. Вместе ходили на тренировку. В течении полугода старший из братьев завоевал звание чемпиона Татарии. Не хотел отставать от него и Фарих. Тогда пришла Фариду идея создания своей секции на ставшем ему родным заводе. Третий из братьев – Рашид – работал в это время в колхозе трактористом. Он мечтал положить на лопатки старших братьев. Но каждый раз оказывался на земле. С интересом наблюдали за этим зрелищем младшие Рафик и Нафик. Им хотелось стать такими же сильными и ловкими, как Фарид и Фарих. Когда Рафик окончил десять классов, а Нафик восьмилетку, Фарид охотно взял их с собой в Казань – вместе жить веселее. А затем к ним присоединился сестра Савия и самый младший брат Накип. Вскоре и Ахмади-ага со своей семьей перебрался ближе к детям. На окраине города поставили рядом два больших дома, баню, гараж и этот уголок стал самым спортивным. С годами сыновья сами обзавелись семьями. Живут в городских квартирах. А по воскресным дням – после тренировок и соревнований съезжаются в отчий дом. Ахмади знает, для борцов баня имеет особую значимость – и боль снимет, и усталость пройдет. Поэтому в выходной он с утра растопит баньку, пропарит десяток веников и ждет сыновей с семьями. Шестеро братьев – мастера спорта СССР по самбо, четверо из них имеют такое же звание и по дзюдо. Если этого Фарид и Фарих добились в тридцать, Рашид – в двадцать пять, то Рафик, Нафик и Накип еще в юниорском возрасте. Не только братья, но и сестры Мадъяровы в большой дружбе со спортом. Работницы завода железобетонных изделий Сания и Савия, мастер-повар Сария, продавщица Люция, четырнадцатилетняя Гульсина отлично бегают на лыжах и коньках, на “ты” с волейболом и баскетболом. Спортсмены Мадъяровы – сильные, целеустремленные, духовно и физически здоровые люди. Спорт помог им и в учебе. Работая на заводе Фарид закончил химико-технологический институт, Рафик и Нафик – институт физкультуры, стали тренерами. Накип учится там же на четвертом курсе. Секция, которую пятнадцать лет назад организовал Фарид, превратилась в школу Мадъяровых. Более двухсот ребят обучают братья приемам самбо и дзюдо. В минувшем году здесь был подготовлен сорок пятый по счету мастер спорта СССР. И.ИЛЬДАРХАНОВ. г. Казань. (журнал “Спортивная жизнь России”, № 3. 1983 г. 12-13 стр).
ХАЛЫК ҺӘМ СПОРТ УЕННАРЫ ЯҢА КИТАП – ЯҢА ДУС...фото ... “Халык һәм спорт уеннары”. Татарстан китап нәшрияты күптән түгел генә чыгарган бу китапта халык арасында киң таралган спорт төрләре турында бик файдалы мәгүлүматлар – уенның һәм спорт төренең асылы, аның кагыйдәләре, оештыру, үткәрү алымнары белән таныштырыла. Спорт журналисты Илдус Илдарханов төзегән бу китапта ГТО комплексы нормалары да бар һәм ул тренерлар, спорт белән кызыксынучы яшьләр өчен бик файдалы. А.ГАФИЯТОВ. (“Яшь ленинчы”, 12.03. 1983).
Бөтен җавапларны да табарбыз ... Татарстан китап нәшрияты тарафыннан 1982 елда чыгарылган...тышлыгына “Халык һәм спорт уеннары” дип язылган. Тиз генә китапның эчтәлеге язылган соңгы битне ачам. Карасам, беренче юлда ук ГТО комплексы турында сүз бара. Шуннан соң инде китапны беренче битеннән башлап укырга тотынганымны сизми дә каласың. Катлаулы спорт терминнарын татарчалаштырып, җыйнак, йөгерек тел белән язылган бу җыентык. Аның төзүчесе – тәҗрибәле спорт белгече һәм журналист Илдус Илдархановның исеме республика матбугатын укучыларга һәм спорт сөючеләргә яхшы таныш. Спорт темасына кагылышлы китапларның да беренче тапкыр гына чыгуы түгел. Бу җыентыкка автор республикабызның танылган спорт белгечләре, галим һәм педагоглардан Волгоград физкультура институтының Казан филиалында кафедра мөдире булып эшләүче Э.Х.Галиев, Казан дәүләт ветеринария институтының физик тәрбия кафедрасы мөдире, РСФСРның атказанган тренеры, педагогия фәннәре кандидаты М.М.Сәхабетдинов, Казан дәүләт педагогия институтының физик тәрбия факультеты деканы, биология фәннәре кандидаты Р.А.Афзалов һәм башкаларның тирән, фәнни эчтәлекле мәкаләләрен туплаган.
фото ТАУГА ТАБА БЕР АДЫМ Олимп тавы. Шул тау түбәсенә күтәрелергә кайсы гына спортчы хыялланмый икән! Нигә омтыла соң аңа кешеләр? Кайда ул тау? Спорт сөючеләр аның кайда икәнлеген яхшы белә, әлбәттә. Хәер Олимп тавы символик мәгънәдә яңгырый. Ул – җир йөзендәге барлык тынычлык сөюче халыклар, дуслык һәм хезмәттәшлек шартларында яшәргә теләүчеләр күтәрелә торган биеклек. Шуңа күрә Олимпия уенарында катнашырга, анда җиңү яуларга теләүче спортчыларның саны елдан-ел арта бара. Олимпия чемпионы исеме кешегә гомерлеккә бирелә. Олимп биеклеге – иң изге биеклек. Олимпия хәрәкәте – иң изге хәрәкәт! Мондый уеннарда җиңгән кешеләрне хөкүмәтебез хезмәт геройларына, космос батырларына, фән өлкәсендә могҗиза тудыручы галимнәргә тиңли, орден, медальләр белән бүләкли. Безнең Татарстан уллары һәм кызлары арасында да Олипм биеклегенә күтәрелүчеләр бар. Кемнәр алар, күпме кеше? Хәзерге яшьләрнең күпчелеге, әлбәттә, соңгы елларда исемнәре бөтен дөньяга ишетелеп алган фехтованиече кызларыбыз һәм авыр атлетлар Александр Курынов белән Николай Колесниковтан башканы белмиләрдер һәм бу аларның гаебе дә түгел. Чөнки хәзер олимпия хәрәкәте гигант адымнар белән алга бара, республикабызда да спорт көннән-көн киңрәк колач ала. Ә безнең газета-журналлар, китап нәшрияты ул тизлеккә иярә алмый. Олимпия уеннары барышын яктыртуга да газеталар, әлбәттә, азмы-күпме үз өлешен кертә. Ләкин республикабызның гаять бай спорт елъязмасы газета битләренә генә сыеп бетәрлек түгел. Шушы көннәрдә генә Татарстан китап нәшрияты укучыларга “Олимп тавына ничек менәргә” дигән яңа җыентык бүләк итте. Башта ук шуны әйтергә кирәк: спорт сөючеләр өчен шактый көтеп алынган китап булды ул. Чөнки укучыга Татарстанның спорт казанышлары турында үз ана телендә китаплар бик тәтеми. Дөресен әйткәндә, китап нәшрияты, гомумән, спорт әдәбиятына игътибар биреп җиткерми. Ә бит безнең бу өлкәдә мактанып сөйли, яза алырлык әйберләребез шактый. Спорт белгече, журналист Илдус Илдархановның бу китабын укып чыккач моңа тагын бер кат ышанасың: әйе, без чыннан да аз беләбез икән әле. Бер генә кеше дә Татарстанда ничә олимпияче булуын төгәл әйтеп бирә алмас иде. Спорт өлкәсен яхшы белгән белгечләр дә 5-6 фамилия санап чыгудан ерак китә алмас иде, мөгаен. Ә И.Илдарханов үз китабында Татарстанда туып-үскән һәм төрле елларда Олимпия уеннарында катнашу бәхетенә ирешкән дүрт дистәләп спортчы белән таныштыра. Хәер, таныштыра дип әйтү генә аз булыр. Китап меңнәрчә яшьләрне спорт юлларына чакыра, аларда олимпиячеләрнеке кебек ныклы характер, ахыргы секундкача ихтыяр көче сакларга өйрәтә. Һәрбер олимпияченең тормышы, аның зур спортка килгән юлы гаять үзенчәлекле бит. Алар төрлесе төрле елларда, төрле илләрдә булганнар. Аларның һәркайсы турында аерым китап язарга мөмкин. Моннан берничә ел элек Лениногорскида үткәрелгән традицион ярышларда атаклы чаңгычы якташыбыз Федор Симашев белән очрашырга туры килде. Ул шәһәр яшьләренә үзенең төрле илләрдә дөнья чемпионатларында катнашулары, һәр секунд, һәр минут өчен барган кызу көрәшләр турында мавыктыргыч итеп сөйләде. Аның истәлекләрен халык белән шыгрым тулы булган зал сәгатьләр буена йотылып тыңлады. Ул очрашу тагын йөзләрчә егет һәм кыз йөрәгендә спортка мәхәббәт уяткандыр, мөгаен. Әнә шундый мавыктыргыч истәлекләр И.Илдарханов китабында да җитәрлек. Журналист һәрбер укучы йөрәгенә барып җитәрлек гади һәм аңлаешлы яңа форма тапкан. Ул очеркларын төрле әдәби сурәтләү чаралары белән бизәкләмәгән – сүзне олимпиячеләрнең үзләренә биргән. Шуңа күрә фактлар бик тә ышандырырлык булып яңгырый, кайбер очеркларны укыганда хәтта үзеңне шул Уеннарда катнашкандай хис итәсең. Алай гына да түгел, автор очерк геройлары теле белән укучыга Олимпия уеннары тарихы турында да, Уеннар программасындагы үзгәрешләр, судьялык итү алымнары турында да сөйли. Китапка кереш сүзне өч Олимпиада уеннарында судьялык иткән мөхтәбәр кеше, техник фәннәр докторы, профессор Гаделнур Мөхәммәтҗановның язуы да отышлы. Дөрес, бер җитешсезлеккә дә игътибар итәргә кирәк. Китапны Мәскәүдәге ХХП Олимпия уеннары алдыннан чыгару әйбәт булган булыр иде. Чөнки соңгы Уеннарда тагын өч якташыбыз – О. Рукавишникова, И. Гыйлаҗева Л. Логинова да уңышлы чыгыш ясады бит. Олимпияче судьяларыбыз да булды. Аларның да спорт сөючеләргә сөйләр истәлекләре, яшьләргә әйтер сүзләре күптер. Ярый, соң булса да, уң булсын, дигәндәй, китапның чыгуы хәерле. Ул 10 мең данәдә чыгарылган. Ә спортка кагылышлы китаплар безнең беркайчан да китап шүрлекләрендә аунап ятмый. Илдус Илдархановның китабын да спорт сөючеләр яратып кабул итәрләр, ә Татарстан китап нәшрияты республикабызның спорт елъязмасына кагылышлы җыентыкларны киләчәктә күбрәк чыгарыр дип ышанасы килә. Х. ВӘЛИӘХМӘТОВ. (“Татарстан яшьләре”, 14.02.1984).
ПИОНЕР ОТРЯДЫНДА КИТАП Абыйсы Иреккә яңа китаплар алып кайтты. Арада берсе малайның күңеленә бигрәк тә хуш килде. Олимпия уеннарында катнашкан якташларыбыз турында ул. “Олимп тавына ничек менәргә ” дип атала. Авторы – журналист Илдус абый Илдарханов. Ирек шул китапны укырга кереште һәм үзе өчен бик күп яңалык ачты. Баксаң, 1972 нче елда Япониянең Саппоро шәһәрендә үткәрелгән кышкы Олимпия уеннарында илебез биатлон командасын унынчы урыннан беренчелеккә чыгарган Ринат Сафин безнең якташыбыз икән! Мюнхендагы ХХ Олимпия уеннарында алтын медаль откан Шамил Хисаметдинов, көмеш бүләк алган Виталий Кузнецов та зур спортка беренче адымнарын Сабантуй мәйданнарында ясаганнар. Наилә Гыйлаҗева, Валентина Никонова, Ольга Князева, штангачы Николай Колесников, чаңгычы Федор Симашев кебек олимпияче якташларыбыз турында Ирек белә иде инде. Ә менә өч Олимпиадада катнашып, икесендә җиңүгә ирешкән Аркадий Воробьев, Римда уздырылган Олимпиадада АКШның “җиңелмәс” штангачысы Кононы откан Александр Курыновны белми иде әле. Алар хакында сөйләүче язмаларны малай дулкынланып укыды. Татарстан китап нәшриятында басылып чыккан бу җыентык аны Олимп тавына менү серләренә төшендерде. (Атлас Гафиятов. “Ялкын” журналы, 1982 ел).
ЯҢА КИТАП – ЯҢА ДУС фото БӘХӘСНЕ АЙДАР ОТТЫ
(“Яшь ленинчы”, 12.03.1983)
БӨТЕН ҖАВАПЛАРНЫ ТАБАРСЫЗ фото
(“ Татарстан яшьләре”, 5.04.1983).
фото (Татарский энциклопедический словарь (словник), Казань, 1994, стр.485).
обложка Илдарханов Илдус Гәрәй улы (1944) “Шәһри Казан“ газетасының баш мөхәррире (1996 елдан). (Татар энциклопедик сүзлеге (лөгатьлек), Казан,1996, 93 бит).
Обложка
ИЛЬДАРХАНОВ Ильдус Гареевич , главный редактор газеты «Шахри Казан», с 1996 г. Родился 12 окт. 1944 г. в с. Шуган Муслюмовского р-на. В 1969 г. окончил Каз. пед. ин-т (отделение тат. яз., лит-ры и истории), в 1973 г.-Высш.комсом. школу при ЦК ВЛКСМ. Служба в СА (1963-1966), работа в газетах «Татарстан яшьлэре», «Социалистик Татарстан», «Шахри Казан», «Татарстан хэбэрлэре» (1969-1995). Имеет первые разряды по легкой атлетике и лыжам, возглавлял республиканские журналистские федерации, освещающие спорт (1975-1991), автор и составитель трех книг на спортивные темы, организатор первых вечерних сабантуев в Казани. Воспитывает двух дочерей (одна студентка КГУ и Анкарского ун-та, другая учится в анг. школе). Служ. Адрес: 420066, Казань, ул. Чистопольская, 5. Тел: 42-98-37. ( Кто есть кто в Республике Татарстан, Издатель ТОО «Стар», Казань, 1996, стр.261).
ИЛЬДАРХАНОВ Ильдус Гареевич - Главный редактор газеты “Шахри Казан”. Родился 12 октября 1944 в дер. Шуган Муслюмовского района Татарской АССР. Окончил Казанский государственный педагогический институт (1969 г.), Высшую комсомольскую школу при ЦК ВЛКСМ (1973 г.). В 1969-75 гг. Работал корреспондентом, зав.отделом редакции газеты “Татарстан яшьлэре”. В 1975-90 гг.- в газете “Социалистик Татарстан”. В 1990-92 гг.-первый зам. Главного редактора газеты “Шахри Казан”. В 1992-95 гг.- зав. отделом редакции, затем зам. главного редактора газеты “Татарстан хэбэрлэре”. С 1996 г.- главный редактор газеты “Шахри Казан”. В 1975-91 гг. Возглавлял освещающие спорт республиканские журналистские федерации, в начале 90-х гг. – республиканскую федерацию национальной спортивной борьбы, один из организаторов первых ночных сабантуев в Казани. Автор и составитель книг на военно-патриотические и спортивные темы. Заслуженный работник культуры РТ. Награжден Почетной грамотой РТ. Женат, две дочери – аспирантка и студентка КГУ. Жизненные принципы – честность и аккуратность. Увлекается спортом, садоводством. Привязанности в музыке – национальная эстрада; в литературе – молодые таланты; в изобразительном искусстве – исторические полотна. В планах на будущее – научиться работать на компьютере. Политическим деятелям и гражданам Татарстана желает неустанно бороться за суверенитет республики. Служебный адрес: 420066, г. Казань, ул.Чистопольская, 5. Телефоны: 42-98-37, 42-98-55. Факс 42-98-37.
обложка книги Ильдарханов (Илдарханов) Ильдус Гареевич (р.1944), журналист,Засл.работник культуры ТАССР (1988). В 1969-90 в газ. «Татарстан яшьләре», «Социалистик Татарстан». В 1990-95 зам.гл.ред.газ. «Шахри Казан», «Татарстан хабарларе». С 1996 гл.ред.газ. «Шахри Казан». Автор работ о развитии спорта в Татарстане. («Татарский энциклопедический словарь, Казань. Институт Татарской энциклопедии АН РТ, 1999 г. стр.221)
ПОЗДРАВЛЯЕМ! Он из тех, кого в антиромантическую эпоху называли рыцарями (в этом случае пера). Окончив отделение татарского языка, литературы и истории КГПИ он выбрал журналистику. Работал в таких мощных газетах, как “Татарстан яшьләре”, “Социалистик Татарстан”, “Шәһри Казан”, “Татарстан хәбәрләре”- корреспондентом, зав.отделом, заместителем главного редактора. Одновременно вел спортивные передачи на радио и телевидении. Любовь к журналистике и спорту переплелись и запели на два голоса в унисон. Спросите любого из хоккейных болельщиков, кто комментировал матчи в Казани между СК им. Урицкого и московским “Спартаком” еще более десяти лет назад “живьем” и на татарском языке. Или кто незаменимый ведущий соревнований по национальной борьбе и конных скачек по большим праздникам. И все не задумываясь назовут Ильдуса Ильдарханова. Будучи председателем федерации национальной спортивной борьбы “Татарча көрәш” он был одним из организаторов ночных Сабантуев на Центральном стадионе. Спортивный комментатор – эта особая профессия, может быть даже из тех, которым нельзя обучить. С этим даром нужно родиться. Рассказывать о матче с искусством драматурга, с динамичностью голливудских фильмов и при этом еще быть истинным знатоком спорта – дано вероятно не каждому. Впрочем, спортивные комментарии – далеко не все, в чем проявил себя Ильдус Ильдарханов за годы своей работы. Его интересовало все: народные обычаи, обряды, история своего народа. Он занимается исследованиями в этих областях и выпускает ряд книг. Указом Президента РТ главный редактор газеты “Шәһри Казан” Ильдус Гареевич Ильдарханов включен в главную научно-редакционную коллегию Татарской энциклопедии. В глазах общественности он утвердился как интересный и популярный журналист и талантливый организатор, за что и был награжден Почетными грамотами города Казани, Республики Татарстан, удостоен звания заслуженного работника культуры. У него пронзительный взгляд. Глаза внимательные, которые видят и по-своему оценивают все вокруг. И, как рыцарь, он всегда ищет подвиги. Пожелаем ему счастливой путеводной звезды!
(журнал “МИР бизнеса”, № 1-2, 1999 год. стр.13.). « обложка книги Илдарханов Илдус Гәрәй улы (1944) журналист. ТАССРның атказанган мәдәният хезмәткәре (1988). 1968-71, 1969-90 елларда “Татарстан яшьләре”, “Социалистик Татарстан” г-таларында, 1990-95 тә “Шәһри Казан”, “Татарстан хәбәрләре” г-таларының баш мөхәррир урынбасары, 1996 дан “Шәһри Казан” г-сының баш мөхәррире. Татарстанда спортны үстерү турында хезмәтләр авторы. (Татар энцикопедия сүзлеге, Казан, Татар энциклопедиясе институты, 2002 ел, 256 бит).
Фото обложки ҮСҮ ЮЛЫНДА Татарстан җөмһүриятендә дәүләт органнарының соңгы еллардагы эшчәнлеге күпләрне татар җанлы җитәкче кадрлар сыйфатында хезмәт мәйданына күтәрде. Илдус Гәрәй улы Илдарханов – шундыйларның берсе. Бик күп татар зыялылары кебек, аның да тормыш юлы авылдан башлана....1944 ел, 12 октябрь. Шушы көндә Мөслим районының Шуган исемле авылында яшәүче ветфельдшер Гәрәй белән укытучы Мәүдүдә кушылган зыялы гаиләдә ир бала дөньяга килә. Аңа Илдус дип исем кушалар. Бала теле ачылу белән әти-әни алдында “бир”, “ телим” кебек сүзләрне бик еш кабатлап, артык зур мәшәкатьләр тудырмый гына үзенең сабыйлык чорын уздырып җибәрә. Яшьүсмер еллары да өлгер, хәрәкәтчел булып җитлегүче Илдуска уңай нәтиҗәләр китерә. Ул яхшы өлгереш күрсәтеп, авыл мәктәбен тәмамлый, армиягә алына, Совет гаскәрләренең Германиядәге группасы сафында өч ел буе хезмәт итә. Аннан кайткач, Илдус – яңадан студент. Ул Казан педагогия институтының татар теле, әдәбияты һәм тарих бүлегендә укуын дәвам итә. Ниһаять, 1969 елда әлеге белгечлек буенча диплом алып, Илдус мөстәкыйль тормыш юлына баса. Әлбәттә, яшь кешегә хас сыйфат – алгарышка омтылып, белемне арттыру, аңлашу-аралашу осталыгын камилләштерү омтылышы Илдуска институт дипломына ия булгач та алга барудан тукталып калырга ирек бирми. Менә ул кабат укуда. Бу юлы Илдус ВЛКСМ ҮК каршындагы югары комсомол мәктәбендә үзенә гыйлем өсти. Һәм аны 1973 елда тәмамлап, Казанга кайта. Хәзер аңа – 29 яшь. Бу – кеше гомеренең хисләргә бай, рухи көчләрнең ташып торган чагы. Бу чорда син кешегә файдалы эш бир, илһамлы эшчәнлектә ул үзенең сәләтен чарласын, талантын ачсын, һөнәре буенча компетентлыгын арттырсын. Ул чагында Илдус та нәкъ менә шушы халәтне кичерә. Шушы ихтыяҗь аңа тынгылык бирми. Ләкин менә проблема: көчне нәрсәгә юнәлтергә? Эшчәнлек өчен нинди хезмәт мәйданы сайларга? Кайда эш башкарганда ул җәмгыятькә, барыннан да элек туган халыкка – чын файда китерә алыр, үзе өчен исә нинди эш аңарда әлегә посып яткан сәләтләрне тулысынча ачарга мөмкинлек бирер? Илдус карар кабул итү зарурлыгы алдында кала. Уйланулар, киңәш тотулар башлана. Ниһаять, Илдус үзенә журналист һөнәрен сайлый. Чөнки журналист хезмәте аның тынгысыз, хәрәкәтчел табигатенә бигрәк тә якын һәм хуш килеп тора. Журналист сыйфатында беренче адымнарын Илдус Илдарханов “Татарстан яшьләре” редакциясендә ясый. Ул биредә газитә хәбәрчесе булып эшли. Вазыйфалар – күп, эш җитди һәм тыгыз. Син һаман тормыш эчендә кайныйсың. Кешеләр белән аралашу-аңлашу дисеңме, урыннарда яшьләрне тәрбияләү буенча уңай чишелешләр табарга булышлык итү дисеңме, яңа башлангычларга юл ачу, зарарлы күренешләргә каршы мәсьәлә күтәрү дисеңме – боларның барысы да хәзер журналист И. Илдарханов гамәленә керә. Ләкин эш күплектән зарлану юк. Киресенчә, вакыт тыгызлыгы, бурычлар төрлелеге аны тәртипкә өйрәтә, яшәү рәвешен баета, тормыш тәҗрибәсен арттыра, компетентлыкны үстерә. “Ватаным Татарстан” редакциясендә бүлек мөдире булып эшләгәндә әлеге юнәлешләрдәге үсеш тагын да арта. 1995 елда И.Илдарханов алдында яңа хезмәт мәйданы барлыкка килә. Аны “Татарстан хәбәрләре” баш мөхәррире Ринат Харис ярдәмчесе итеп күтәрәләр. Бу – журналист буларак үсү юлын дәвам итү өчен яңа мөмкинлек ачылу дигән сүз. Ниһаять, 1996 елда Илдус Илдархановның үзен “Шәһри Казан” гәзитенең баш мөхәррире итеп билгелиләр. Ул хәзер бу вазыйфаны уңышлы рәвештә үтәргә әзер: журналистика буенча җитәрлек тәҗрибә туплаган, компетентлык бар, оештыру сәләте, матбагачылык таланты күренеп тора, шәхес булып үсеш җитәрлек. Шәхес булып җитлегү дигәннән биредә тагын шуны искәртик: бу юлда аңар җурналист эшчәнлеге белән бер рәттән яшьләрне физик тәрбияләү буенча төрле спорт чаралары үткәрүдә актив катнашу бик нык ярдәм итә. Дөресен әйткәндә Илдус Илдархановның спорт белән бәйле кайбер тормыш сәхифәләре күңелдә аерата кайнар хуплау хисе тудыра. Мәсәлән, аның төрле спорт ярышларын оештыруда башлап йөрүе, ул ярышлар турында радио-телевидениедән саф татар телендә алып барган репортажлары әле бүген дә күпләр хәтерендә сакланадыр, мөгаен. Моңа гаҗәпләнәсе дә юк. Чөнки ул чагында спорт ярышлары турында масса күләм мәгълүмат чаралары аша чын татар телендә репортаж алып бару – зур яңалык иде. И. Илдархановка кадәр мондый эшне башкаручы булмады. Тагын шунысы игътибарга лаек:”Татарча көрәш спорт федерациясе рәисе булган хәлдә, И. Илдарханов Казанның үзәк стадионында татарча көрәш бәйгеләрен эченә алган күңелле сабан туйлары оештыра. Алар чын мәгънәдә көч сынашу, кыюлык, шатлык, сәламәт ял итү бәйрәменә әйләнәләр. Тормышның шушы сәхифәләрен искә төшереп, И.Илдарханов үзенең бер чыгышында болай дигән иде: -Мин бөтен аңлы тормышымны халкыма хезмәт итүгә багышладым. Татар кешесенең никадәрле тырыш, көчле, кыю. эшчән, тәртипле, горур, чиста булуы турында бөтен илгә, дөньяга таратырга тырыштым, журналист буларак, халкыбызның талантлы улларын, кызларын, милли йолаларын, спорт төрләрен күтәрүгә матбугат, радио, телевидение аша күп көч куйдым. Казанның үзәк стадионында, егерме биш мең тамашачы җыеп, татарча көрәш батырларына машиналар бирерлек кичке, төнге сабантуйлары оештырып йөрдем. Илдус Илдарханов башкарган әлеге эшчәнлекнең әһәмиятен укучы яхшырак аңласын өчен, биредә бер фактны искә төшереп китәсе килә. Муса Җәлилнең “Моабит дәфтәре”нә кергән шигырьләрен җеренче мәртәбә немес теленә тәрҗемә иткән Франц Лешницер үзенең “Моабит дәфтәре” безнең өчен дә язылган (“Зонтаг” № 34, 1964) исемле мәкаләсендә болай дип белдерә:”Европа илләрендә татарлар турында бозык гайбәт таратыла иде: имеш татарлар – кан коючы, явыз, вәхши халык. Татар шагыйре Муса Җәлил үзенең шигырьләре һәм батырларча үлеме белән әлеге шовинистик уйдырманың көлен күккә очырды”. Икърар итәргә кирәк, И.Илдархановның югарыда бәян ителгән эшчәнлеге дә - ягъни татар халкының абруйлы дәрәҗәсен бозмыйча дөньяга җиткерергә тырышуы да әнә шул Европа халыклары аңында Муса Җәлил китереп чыгарган үзгәрешләргә мәгълүм өлеш кертә. Бу – бер. Икенчедән, Илдархановның әлеге эшчәнлеге – аның шәхес буларак та, һөнәри яктан да, гражданин сыйфатында да өлгерү баскычына күтәрелгәнлеге турында сөйли. Моның шулай булуын аның алга таба дәвам иткән эшчәнлеге ачык раслады. Әлегә кадәр журналист, спорт комментаторы, күп төрле оештыру эшләрен башкарып килгән И.Илдарханов игътибарын бер-бер артлы мавыктыргыч яңа гамәлләр биләп ала. Ул, мәсәлән, җиң сызганып татар халкының милли йолаларын, тарихын, гореф гадәтләрен өйрәнергә керешә һәм бу мәсьәләләргә, хәрби-патриотик темага багышлап “Олимп тавына ничек менәргә”,”Халык һәм спорт уеннары” исемле китаплар бастырып чыгаруга ирешә. Аны татар энциклопедиясен чыгару буенча гыйльми редакция составына кертәләр... Бу җәһәттән ассызыклап шуны әйтәсе килә: - ни генә эшләргә алынмасын, И.Илдархановның төп эшчәнлек принцибы бер – һәркем үзенә тапшырылган эшне җиренә җиткереп, намус белән яратып башкарсын. -Әйе,- ди ул, - фикерен тәгаенләп,- син галим икән, синең шөгылең – фән, укыту, тәрбия. Шул юнәлештә - тырыш, ачышларың кешеләрне сокландырсын! Син – табиб яки табибә икән, авыруларны дәвала, аларга шатлык – савыгу шатлыгын китер. Кешеләр белән аралашуда сүзең – туры, дөрес, фикерләрең ышандырырлык дәлилле булсын. Ызгыш-талашларга юл куйма. Бәхәсләшәсең икән, оппонентыңа пычрак ташлама, аны хурлама, дәлилле фикерең белән хакыйкаткә ышандыр. Әйтәсе дә юк, иҗади, тыныч эшчәнлек өчен, бу – алтын кагыйдә, иң кирәкле принцип. Тик менә шунысы кызганыч, татар зыялыларының кайберләренә нәкъ менә шушындый кагыйдә нигезендә гамәл кылу җитенкерәми. Илдус Илдарханов, 1996 елдан бирле “Шәһри Казан” газетасының баш мөхәррире буларак, редакция журналистларын нык оешкан, ыгы-зыгы белми килешеп эшләүче бердәм коллективка әверелдерүгә иреште. Бүгенге көндә коллективта яшьләр бар, урта буын вәкилләре һәм өлкәннәр бар. Алар бер җан, бер тән булып газетаны тирән эчтәлекле, укучыларга тормышларында –терәк, гамәлләрендә - зирәк киңәшче булырлык итеп чыгарырга тырышалар. Әйтергә кирәк, алар үз максатларына ирешәләр. Газета турында укучылар фикере моны ачык раслый. Менә бер мисал. Академик Мәхмүт Әхмәтҗанов: “Шәһри Казан” яратып укый торган басмаларның берсе. Ул үзенең кыюлыгы, төрле мөһим темаларны, проблемаларны күтәрүе белән нык ота. Авторлар даирәсе дә арта бара (“Шәһри Казан”, 14.10.2000). Ләкин ирешелгәннәр - чик түгел. Бу хакыйкатьне баш мөхәррир беркемгә дә онытырга юл калдырмый. Ул журналистларны үз каләмнәрен тутыктырмаска, иҗади үсәргә.өйрәнергә, осталыкны күтәрергә даими әйдәп, рухландырып тора. Коллектив әгъзалары сынатмыйлар. Резедә Сәгъдуллина, мәсәлән, редакциядәге төп хезмәте белән бер рәттән аспирантурада укый, шул ук вакытта яшьләр тормышы буенча журналист вазыйфаларын да уңышлы үтәп бара. Рәис Габдуллин үз сәләтләрен ахырга кадәр ачу өстендә җиң сызганып эшли, Ирек Нигъмәти вакытлы матбугатны күзәтүдә, Борис Айтуганов милли мәсьәләләрне яктыртуда үзләренең компетентлыкларын үстерә баралар. Хәмзә Бәдертдинов журналистикада беренче адымнарны хәбәрче сыйфатында башлаган иде. Бүген ул “Шәһри Казан”да талантлы журналист-сәясәтче, “Дөньядагы бердәнбер Сатмыш” исемле китап (Йошкар-Ола, 1998) авторы. Әйе, тырышкан-табар, ташка кадак кагар, ди халык мәкале. Шушы хакыйкатьне истә тотып, баш мөхәррир Илдус Илдарханов тырышучыларга тырышыр өчен хезмәт мәйданын киң итеп ачкан. “Әйдәгез, үсегез. Чарланыгыз, эзләнегез. Иҗат итегез! Халыкка багышланган хезмәт һәркайсыбыздан шуны таләп итә”,- ди ул. Билгеле инде “Шәһри Казан” ңурналистлары акыллы сүзгә колак салалар, һөнәри яктан да, сәләтләрне ачу, эшкә кушу ягыннан да бер урында таптанып, тукталып калмыйлар. Алар – хәрәкәттә. Үсештә. Күтәрелештә. Әлбәттә, бу үзгәрешләрнең башында торучы баш мөхәррир үзе дә һәм шәхси һәм һөнәри үсеш юлын уңышлы дәвам итә. Илдус Илдарханов – намуслы, пөхтә, җыйнак, таләпчән кеше, үзенең тормышын халыкка хезмәт итүгә багышлаган мөхтәрәм зат. Бүгенге көндә ул – дәүләт эшчәнлегенең теләсә кайсы вазыйфасын югары дәрәҗәдәге компетентлык белән үтәрлек өлгереп җиткән, әзерлекле кадр. Аның кебекләрне халыкның “алтын фонды”на кертәләр. Мондый затлар дәүләтнең җитәкче яки кануннар чыгару органнарында эшләсә, иманым камил, хезмәт ияләренә хәвеф-хатәр, хәерчелек, өметсезлек янамас, һәркем эш урыны белән тәэмин ителер, ашау-эчү, кием-салым, торак мәсҗәләләре кешеләрне борчымас иде, мөгаен. Шулай ук гамәлдә бетеп баручы дуслык, үзара ярдәмләшеп яшәү, бер-береңә ихтирамлы мөнәсәбәт, намуслылык яңа көч белән тормышка кайтыр иде. Бу юллар кемгәдер көлке тоелырга мөмкин. Ләкин ашыкмыйк. Безнең Илдарханнарыбыз тормышта бер генә түгел. Алар күп. Тик җитәкчелектә генә алар сирәк, бик сирәк очрый. Чөнки сайлауларда кадрларның без белгән, безгә таныш булган “алтын фондына” игътибар җитми. Андыйларга тавыш бирмибез. Киләчәктә бу кимчелекне бетерәсе иде. И.Илдарханов кебек халык мәнфәгатьләренә хезмәт итүче мөхтәрәм затлар җитәкчелекне үз кулына алса, тормышыбыз уңай якка, шөбхәсез, тизрәк, ышанычлырак үзгәрер иде. Мәгълүм ки, кеше эш белән генә яшәми, ул ял итә белергә дә тиеш. Шуңа күрә, табигый ки, безнең баш мөхәрриребез көндәлек хезмәттән бушагач, калган вакытын ял сәгатьләренә багышлый. Дөрес, буш вакытның күп өлеше гаиләдә уза. Биредә ул – кайгыртучан ата, зирәк тәрбияче. Ул бүген ике кыз үстерә. Берсе – Гүзәл, хәзер аспирантурада укый, галим булырга әзерләнә. Икенчесе – Чулпан. Бусы, университетта, филология факультетының дүртенче курсында белем ала. Илдус Илдархановның халыкка багышланган хезмәте җәмәгатьчелектә тирән хуплау тапты. Ул Казан, Республика мактау грамоталарына ия. Ул – Татарстанның атказанган мәдәниять хезмәткәре исемен йөртә. ...Тормыш дәвам итә. Алда – яңа биеклекләр. Аларга күтәрелү безнең талантлы баш мөхәрриребезгә яңа иҗат шатлыклары китерсен. Амин! 12.01.2001.
(Шәрәф Әхмәдулла. “Без бит бер халык балалары”, Казан, 2002 ел).
фото-обложка книги и портрет Ильдарханов Ильдус Гареевич (р.12.10.1944, с. Шуган Муслюмовского р-на), журналист, Засл. работник культуры ТАССР (1988), Окончил Казан.пед. ин-т (1969), Высш.комсомольскую школу при ЦК ВЛКСМ (1973). В 1969-71, 1973-74 работал в газ.“Татарстан яшьләре” (лит.сотр., зав. отделом), в 1974-90 – в газ. “Социалистик Татарстан” (корр., зав. отделом). В 1992-95 зав. отделом, зам.гл. редактора газ. “Татарстан хабарларе”. В 1990-92 - первый зам. гл. редактора, в 1995 зав. отделом, в 1996-2003 гл. редактор газ. “Шахри Казан”. Печатался в газ. “Советская Татария”, “Вечерняя Казань”, ж. “Спортивная жизнь России” (Москва). Публикации посв. проблемам развития спорта в Татарстане, вопросам воен.-патриотического воспитания, нар. обычаям. Пред. Федерации нац. спорт. борьбы “Татарча куряш” ТАССР (1988-91). Автор и составитель книг на воен.-патриотические и спорт. темы. Награжден Почет. грамотой РТ. Соч.: “Олимп тавына ничек менәргә?” К., 1980, “Халык һәм спорт уеннары”, К. 1982, “ Без көрәшле халык”. Чебоксары, 2003. Лит.: Газиз Л. “Летопись мгновений”. К. 2000. ( Татарская энциклопедия, Казань. Институт Татарской энциклопедии, 2005, стр. 555-556).
СПОРТ БЕЛӘН ДУС ИЛДУС Үзенең 30 елдан артыкка сузылган журналистлык гомерендә Илдус Илдарханов күп газеталарда эшләде. Әмма тәүге тапкыр каләм тибрәтүе һәм матбугатка кереп китүе нәкъ менә “Татарстан яшьләре” белән бәйле. Безнең газетага эшкә 1969 елның октябрендә, педагогия институтының соңгы курсында укып йөргәндә чакыралар аны. Һәм ялгышмыйлар. Тәрбияле ата-ана баласы (әнисе-укытучы, әтисе – мал табибы), зифа буйлы, йөзеннән елмаю китмәс, кеше белән тиз аралашучан егет тиз арада спорт, патриотик тәрбия темасына язучы иң популяр журналистка әйләнә. Әлбәттә, мондый сәләтле егеткә ул чакта партия газетасы саналган “Социалистик Татарстан” җитәкчеләре дә игътибар итә һәм Илдус 1975 елдан әлеге газетада эшли башлый. Илдус Илдархановның төп темалары – спорт, халыкны сәламәтлекләрен ныгытырга өндәү. Матбугатта әлеге теманы ачу өчен үзенә дә ничә чакрым йөгерергә, чаңгыда йөрергә туры килгәндер, әйтә алмыйм, әмма татар журналистикасы, алай гына да түгел, укучылар нәкъ менә Илдус Илдарханов язмалары аша дөнья күләмендә дан казанган татар спортчылары хакында, республикабыздагы районнарда физик тәрбиянең куелышы хакында белделәр. Илдус Илдарханов үзе дә шушы еллар эчендә газеталарда меңләгән язмалар чыгарудан тыш спортны радио һәм телевидение аша пропагандаларга да, “Олимп тавына ничек менәргә”, “Чаңгы юллары”, ”Халык һәм спорт уеннары”, “Без көрәшле халык” дигән китаплар да чыгарырга өлгерде. Соңгысын милли көрәшебезнең энциклопедиясе дисәң дә була. Туры сүзле, уйлаганын берәүдән дә курыкмыйча кистереп әйтүе белән ул түрәләрнең кайберләренә ошап та җитмидер, әмма ярышларда, Сабантуйларда көрәшчеләр хакында сөйләп, аларны милли герой дәрәҗәсенә күтәрүе белән Илдус Илдарханов көрәшебезне үстерүгә зур өлеш кертте. Шушы көннәрдә аңа 60 яшь тулды. Әмма егетләрчә зифа буйлы, көч-куәте ташып торган мәһабәт иргә карап берәү дә аңа бу яшьне бирмәс. Ни өчен шулай, чөнки Илдус гомере буе спорт белән дус! Димәк, без аңардан алга таба да өр-яңа язмалар, китаплар көтә алабыз. Атлас ГАФИЯТОВ.(“Татарстан яшьләре”, 12.10.2004).
Илдус ИЛДАРХАНОВ: “60 МИЗГЕЛЕМНЕҢ БЕРНИЧӘСЕ “Т.Я.” БЕЛӘН БӘЙЛЕ” Илдус Гәрәй улы Илдарханов 1944 елда Мөслим районының Акай Күле авылында туган. Казан дәүләт педагогия институтының тарих-филология факультетын тәмамлаган. 1969-71 һәм 1973-74 елларда “Т.Я.”да бүлек мөдире булып эшләде. Аннары – “Социалистик Татарстан” газетасында бүлек мөдире, “Шәһри Казан”, ”.Татарстан хәбәрләре”ндә баш мөхәррир урынбасары, 1997-2003 елларда “Шәһри Казан”ның баш мөхәррире булды. Татарстанның атказанган мәдәниять хезмәткәре, Татарстан журналистларының “Бәллүр каләм” (2004) премиясе лауреаты. Хәзерге вакытта лаеклы ялда. Хатыны Флера белән (Министрлар Кабинетының ЗАГС идарәсе җитәкчесе) ике кыз (Гүзәл һәм Чулпан) үстерделәр. Фото 1968 елның феврале. Армиядән кайтып, педагогия институтының татар теле, әдәбияты һәм тарих бүлегендә укып йөргән чак. Франциянең Гренобль каласында Кышкы олимпия уеннары башланырга тора. Шул көннәрдә “Советский спорт” газетасы Уеннарда катнашачак спортчыларның исемлеген бастырып чыгарды. Араларында чаңгычы Федор Симашев та бар. Аның турында:”Бөгелмә белән янәшәдәге Югары Баграж авылында туган”,- дип язганнар. Баграж – ул чакта безнең әти-әни яшәгән Сармашбаштан сигез-ун чакрымда гына урнашкан керәшен авылы. Каникулга кайтканның икенче көнендә үк чаңгыларымны тактым да, турыдан гына Югары Багражга элдерттем. Авылларына чаңгыда килеп кергәч, мине ”Пидыр кайттымы әллә дип торабыз”,-дип каршыладылаор. Симашевларда ике-өч сәгать булып, Питыр дәдәй, Фидура җиңги, аларның уллары Иван белән Коляның сөйләгәннәрен түкми-чәчми язып алгач, авылга әйләнеп кайттым да, төне буе утырып, бөтенесен кәгазь битенә төшердем. Аны иртәгесен хат белән “Татарстан яшьләре”нә юлладым. “Симашевлар Гренобльдән хәбәр көтәләр” дигән язмам аз гына да үзгәртелмичә Уеннар ачыласы көнне газетаның дүртенче битен тутырып басылып чыкты. Дөнья беренчелегендә һәм Олимпия уеннарында алтын, көмеш медальләр яулаячак, унике тапкыр ил чемпионы, СССР җыелма командасы комсоргы булачак Федор Симашев тарихка менә шулай “Т.Я.” кешесе” булып килеп керде. Федор һәр кайтуында редакциягә кереп йөрде, үзенең хәлләре белән уртаклаша торган булды, ә мин бер тапкыр Мәскәүгә баргач, “Татарстан яшьләре”н укучылар арасында ярышлар оештырырга дип үзенең бер бәллүр кубогын биреп җибәрде. Бу ярышлар байтак еллар буе Әлмәттә, Лениногорскида, Зәйдә, соңрак Яшел Үзәндә, Казанда оештырылып, Рузалин Бакиев, Рәшит Ханнанов, Мансур Галиев кебек яшьләргә ил күләмендәге бәйгеләргә чыгарга булышты. Симашев турында язмам чыккач, бу егетнең каләме бар икән дип, мине редакциягә чакыргалап, эшләр кушкалый башладылар. Ә 1969 елның октябрь аенда, бишенче курстагы практикага мәктәпкә барырга җыенып йөргән көннәрнең берсендә, төшке аштан соң Бауман урамында һава сулап йөргән Җәүдәт Кәлимуллин белән Шамил Маннапов мине редакциягә эшкә чакырдылар. Редактор Салих Гарипов мине комсомол тормышы бүлеге мөдире Зоммер Гыйлаҗев кулына тапшырды. Аңа ияреп завод-фабрикаларга, райкомнарга йөрүләр дөньяга күземне тагын да ныграк ачты. Ике-өч ай шулай эшләгәч, мине оборона-масса эшләре бүлеге мөдире итеп күчерделәр. Мәктәптә, аннары институтта укыганда, армиядә хезмәт иткәндә йөгерү, чаңгыда узышу, биатлон, футбол, волейбол белән шөгыльләнгәнлектән, спортны беләм дип йөри идем. Газета призларына чаңгы, татарча көрәш, футбол ярышлары оештыру, алардан язмалар әзерләү – болар барысы да миндә, спорттагыча итеп өйткәндә, икенче сулышны ачты. Хезмәтемнең беренче елларында татар журналистикасындагы тагын бер ачышым дип атаклы көрәшче Хафиз Бәрәзә турында мәгълүматлар җыеп, “Татарстан яшьләре”нең 1970 ел ноябрь аендагы саннарының берсендә “Хафиз Бәрәзә - чабаталы батыр” дигән язмамны чыгаруны саныйм. Хафиз абзый заманында татар илендәге батырларның да батыры булып исәпләнгән. Аның турында Казан артындагы авылларда гына түгел, башка якларда да риваятьләр сөйләнгән. Шуларның кайсысы чын, кайсылары уйлап чыгарылганлыкны аеру өчен ул чакта мин атаклы батырның балаларын эзләдем. Аларны Каравай бистәсендәге йортларның берсеннән таптым. Көрәшкә әтидән күчкән мәхәббәт шул чакта тагын да артып, байтак еллар дәвамында бу теманы ныклап өйрәнергә, ахырдан “Без көрәшле халык” дигән зур күләмле хезмәт әзерләп, 2003 елда республиканың татар-башкорт милли спорт көрәше федерациясе миңа аны 400 битле китап-альбом итеп чыгарырга булышты. ...1971 елның августы. Норлатта “Татарстан яшьләре” газетасы призына футбол бәйгесе оештырып йөрибез. Дүрт көнлек ярышның өч көне үткәч, комсомол райкомы секретаре Адлер Газизуллин килде дә:”Сиңа срочно Казанга кайтып җитәргә кирәк”,-диде. Кайтып, өлкә комитетына керүгә, икенче секретарь Ринат Гыйлаҗев:”Син-безнең өметле журналист”,- дип ике елга Мәскәүгә укырга барырга тәкъдим итте. Баксаң, журналистика бүлегенә дип җыелган егермедән артык кешенең биш-алтысы гына кулына каләм тотарлык икән. Үзәк Комитет хәлне бераз төзәтергә теләп, ил буйлап тагын берничә кеше эзләп табу бурычын куйган. Шулай итеп, мин ВЛКСМ Үзәк Комитеты каршындагы Югары комсомол мәктәбенең комсомол тормышы факультетындагы журналистика бүлеге тыңлаучысына әверелдем. Мәскәүдә узган ике ел миңа күп нәрсә бирде. Анда мин кайберәүлр кебек салуга бирелмәдем, спорт белән шөгыльләнүемне дәвам иттем. Атнаның бер көнендә Ленин китапханәсенә бикләнеп, Олимпия уеннары, ил спорты тарихы, бу хәрәкәттә якташларыбыз һәм милләттәшләребез тоткан урынны өйрәндем. Булачак хезмәтем, язылачак китапларым өчен материал тупладым. Кыскасы, үземне алда торган тормышка бар яктан да әзерләргә тырыштым. Мәскәүдәге һәм аның өлкәсендәге күп урыннарда булдым, Ленинградны, Ярославльне, Ставропольне күреп кайттым, безнең яклардан чыгып, бөтен дөньяга танылган Николай Куприянов. Нил Фәсәхов, Георгий Мосолов, Радия Ерошина, Фаһидә Сәлимҗанова, Геннадий Бухарин кебек зур шәхесләр белән очраштым. Алар турында “Татарстан яшьләре”нә язмалар әзерләп җибәрдем. Федор Симашев белән элемтәләребез тагын да ныгыды, гаиләләребез белән аралаштык, соңрак бергәләп “Чаңгы юллары” дигән китап яздык. СССР башкаласында хоккей, футбол, башка ярышлар карыйсым килгәндә “Татарстан яшьләре”ннән хат алып, үземне аккредитацияләтеп, үзәк газеталар журналистлары белән аралашып йөри идем. Шуларның берсе – “Комсомольская правда” газетасының бүлек редакторы Валентин Ляшенко җитәкчелегендә диплом язып, аны бишлегә якладым. Болар барысы да миңа эт каешыдай шомарырга булышты. ...1973 елның июле. Кесәдә - тышына комсомол значогы рәсеме төшерелгән кызгылт төстәге яңа диплом. Казанда мине әнисенең:”Ирләрне аларны бер киткәч Мәскәүдән түгел, күрше йорттан да көтәрлек түгел”,- дигән сүзе белән килешмичә фатирга чыккан, кайчандыр үзе укыган мәктәптә урыс теле укытучысы һәм пионер вожатые булып эшләүче Флера ханым белән дүрт айлык кызым Гүзәл көтәләр. Ә минем Мәскәүдәге ике еллык прописканың вакыты чыккан, Казанга кайтып керергә урын юк. Тормышны бер марҗа әбинең Киров районындагы Елан тавы итәгенә сыенган, бала караваты белән диван-карават куйгач, аның читенә аякны салындырып, тезгә дипломат куеп, аның өстенә бер бит кәгазь җәеп мәкаләләр язарлык кына урын калган бүлмәсендә башлыйбыз. Комсомол өлкә комитетында мине бик сагынып көтеп торганнар дип әйтә алмыйм. Бер ара безнең хакта хәтта “ВКШ даһилары” дигәнрәк атама да уйлап чыгарырга маташтылар. Өлкә комитеты секретаре Зөфәр Бохараев:”Без укытып кайтарган кадрны үстер!”- дип мине газетаның ул чактагы редакторы Җәүдәт Кәлимуллин кулына тапшырды. Ул мине редакциягә алып кайтып, бик тә кызыклы кеше булып үсеп килүче шәхес – булачак язучы, шагыйрь, бер ара ерак араларга җәяү йөрү һәм йөгерү белән мавыгып алган Рәфыйк Юныс янына кертеп утыртты. “Татарстан яшьләре”нең комсомол тормышы бүлеге мөдире булып эшләү әнә шулай башланды. “Органик синтез”ны корып бетерү өчен яшьләрне удар хезмәткә туплау, ике атнаның берсендә төзелеп ята торган КамАЗда тездән саз ерып, яңа геройлар эзләүләр, тормышлары барып чыкмагач, утыз-кырык яшьләрендә илнең төрле якларыннан Чаллыга җыелган кешеләрдән “комсомол-яшьләр бригадалары”оештырышулар – газетаның ул еллардагы саннарын карап чыксаң, тагын әллә ниләрне искә төшерергә булыр иде. Алай да бу вакыттагы ачышларымның берсе дип мин үзем РКСМның 1920 елда Ленин катнашында узган 3 нче съезды материалларын, шул съездда катнашкан, Казанда соңгы елларын яшәп ятучы Иван Курников дигән кешене эзләп табып, газетаның 2 нче битен тутырып бирелгән язмамны саныйм. Республика комсомоллары делегациясе белән Совет халкының революцион, сугышчан һәм хезмәт даны урыннары буйлап узган походларның Ульянда үткән Бөтенсоюз слетында катнашуым да тормыштагы истәлекле мизгелләремнең берсе булып әле дә хәтеремдә саклана. Ул заманда “Татарстан яшьләре”ндә чарланган яшьләрне “Социалистик Татарстан” газетасына “чүпләү” гадәте бар иде. Бу зур дәрәҗә, үсү дип санала иде. 1974 елның сентябрендә “Социалистик Татарстан”ның баш редакторы Шәмси ага Хамматов мине үзләренә чакырды. Бу күчү мине унҗиде елга партия газетасына бәйләп куйды... Рәсемдә: 1970 ел. Казан елга портыннан Ульянга барып җиткәнче без – яшьләр, СССР Кораллы көчләренең бер генералы белән адмиралын “коралсызландырып”, алар урынын алырга әзер булуыбызны күрсәтергә тырыштык. Мин (уңда) адмирал Константин Осколок формасын кидем. Язмыштыр инде: соңыннан шушы адмиралның улы – Татарстан халык депутаты Сергей Осколок белән биш ел күршеләр булып яшәргә туры килде. (“Татарстан яшьләре”, 4.12.2004).
БОРЬБА В ИСТОРИИ С КАРТИНКАМИ На днях в Казани вышла уникальная книга об уникальной семье – “Богатырского рода –племени”. Это быль о братьях Мадъяровых, которые в 70-80 годы прославили татарстанскую школу борьбы на весь мир. Шесть братьев посвятили себя этому виду спорта, и в их коллекции есть огромное количество медалей как чемпионата СССР, так и международных турниров. Увлек семью в борьбу старший брат Фарид Ахмадиевич, который и тренировал будущих чемпионов. Книга издана на татарском и русском языках. Ее составитель – журналист, заслуженный работник культуры РТ Ильдус Ильдарханов. Наверное, поэтому книга читается легко и проливает свет на секрет успеха этой знаменитой династии по историю развития борьбы в нашей республике. Кстати, второго апреля в спорткомплексе “Батыр” состоится традиционный турнир, посвященный памяти самого младшего брата – Накипа Маъярова, который трагически погиб в 1988 году в автокатастрофе. Эти соревнования собирают сильнейших борцов со всей России, и там каждый желающий сможет найти для себя экземпляр “Богатырского рода-племени”. (Олег Платонов. Газета “Молодежь Татарстана” . 31.03.2005).
АЛТЫ ЕГЕТ БУЛГАННАР фото Журналист Илдус Илдархановның яңа китабы әнә шулай дип атала. Әсәр татар милләтенең батыр уллары – көрәшчеләр, бертуган Мадияровларның тормышына багышланган. Мадияровлар фамилиясе узган гасырның җитмешенче-сиксәненче елларында көрәш мәйданнарында бик еш яңгырый. Казан артында яшәүче Әхмәди ага белән Рәхимә апа гаиләсендә үскән унике баланың алтысы – Фәрит, Фарыйх, Рәшит, Рәфыйк, Нәфыйк, Нәкыйп Татарстан, Россия, элеккеге СССР, дөнья күләмендәге бәйгеләрдә мәйдан тоталар. Ике телдә нәшер ителгән әлеге китапта егетләрнең келәмдәге батырлыклары гына түгел, тормышлары да тасвирлана. Күпчелек спорт сөючеләр Мадияровларның кечесе Нәкыйпнең Россия Президенты Владимир Путин белән келәмдә очрашуларын белми дә калган булыр иде, бәлки. 2001 елда ил башлыгы Казанга Сабан туена килгәндә самолетта кисәк кенә Татарстан Президенты Минтимер Шәймиевкә:”Бертуган Мадияровлар хәзер кайда, нишлиләр? Егерме ел элек мин аларның кече энеләре белән көрәшеп, аннан ике баллга калышкан идем”,-ди. Бу хәл 1982 елда Донецк шәһәрендә СССР кубогы өчен барган бәйгедә була. Россиянең булачак Президенты – самбо көрәше буенча спорт остасы, әйбәт көрәшә. Нәкыйпкә аны җиңү җиңел генә бирелми. Мадияровларның төпчек энеләре ул чакта Путинны ике балл аермасы белән отып, финалга чыга. Тик төп очрашуда үзе дә баллар аермасы белән куйбышевлы Александр Саяпинга оттыра һәм икенче урынны ала. Бертуган Мадияровларга тормышта да бик нык көрәшергә туры килә. Ләкин алар һәрвакыт авырлыкларны да җиңеп чыгалар. Бүген аларның һәрберсе тормышта үз урынын тапкан ир-егетләр. Келәмдә ут уйнаткан Нәкыйп кенә 1988 елда фани дөньядан китеп бара. Әлеге китап Илдус Илдархановның спорт, бигрәк тә көрәш сөючеләргә ясаган икенче бүләге булды. Ике ел чамасы элегрәк танылган журналистның “Без көрәшле халык” исемле китабы дөнья күргән иде. Әлеге китапны милли спорт төрен якын итүчеләр татарча көрәшнең энциклопедиясе буларак кабул иттеләр. Илдус Илдарханов киләчәктә дә үзенең иҗат җимешләре белән сөендерер дип ышанасы килә. ( Илнур Хөснуллин. “Ватаным Татарстан”, 9.04.2005).
ПУТИННЫ ТӘГӘРӘТКӘН НӘКЫЙП Фото Бер гаиләдән алты бертуганның спорт остасы дәрәҗәсенә җитеп, ил, Европа, дөнья келәмнәрендә байтак җиңүләр яулавы Гиннесның рекордлар китабына керерлек вакыйга. Чыннан да, бертуган Мадияровларны самбо, дзюдо көрәше дөньясында бик яхшы беләләр. Иң кечеләре Нәкыйп кайчандыр Русиянең хәзерге президенты Вадимир Путинны да келәмгә тәгәрәткән иде. Арча районының Байкал дигән авылында Әхмәди абзый белән Рәхимә апа гаиләсендә дөньяга килгән Фәрит, Фарыйх, Рәшит, Рәфыйк, Нәфыйк, Нәкыйп бүген дә илдә-көндә билгеле шәхесләр. Күптән түгел “Идел-Пресс” нәшриятында Илдус Илдархановның әлеге көрәшчеләр династиясенә багышланган “Алты егет булганнар” дигән китабы дөнья күрде. Бу китапта автор Мадияровлар гаиләсе хакында гына сөйләп калмый, ә республикадагы көрәш төрләренең үткән гасырның җитмешенче-сиксәненче еллардагы һәм бүгенге хәле хакында да бәян итә. (“Татарстан яшьләре”, 26.03.2005).
ПОГОВОРИМ, БРАТВ ближайщие выходные столица Татарстана примет Всероссийский мемориал Накипа Мадьярова по борьбе самбо. В канун этих, ставших уже традиционными, состязаний в свет вышла книга казанского журналиста Ильдуса Ильдарханова о легендарных мастерах самбо и дзюдо – братьях Мадъяровых. В республике подобная литература не появлялась давно, несмотря на явную потребность в таковой. Здесь много прфессиональных клубов, известных и дома, и в Западной Европе, и в Северной Америке, а стало быть, – и их поклонников, которых хлебом не корми, дай приобщится к жизни кумира. Однако настоящая книга, не только обозначающая вехи карьеры того или иного спортсмена, но дающая представление о нем в целом, о его внутреннем мире – большая редкость. С Мадъяровами специалисты связывают подъем борьбы самбо в Татарстане. Шестеро братьев – Фарид, Фарыйх, Рашит, Рафик, Нафик, Накип – один за другим вступали на спортивную стезю, и каждый из них внес свой вклад в копилку побед. Не случайно Фарит Мадъяров в свое время возглавлял сборную РСФСР и федерацию самбо республики, а в память о самом младшем из братьев, Накипе, погибшем в автомобильной катастрофе, ежегодно проводится представительный всероссийский турнир. Кстати, именно Накипу в свое время пришлось бороться против...будущего президента России. Об этой схватке, победной для казанца, спустя годы рассказал, будучи в Казани, сам Владимир Путин. Фарид Мадъяров рассказал, что в свое время тренер нынешнего главы государства Анатолий Рахлин был у него, Фарида, помощником в сборной, а сам Путин запомнился ему как очень техничный борец. Кстати, самый старший из Мадъяровых, заслуженный тренер России, до сих пор выходит на ковер в соревнованиях среди ветеранов. (Марсель Бикбаев, Казань. “Российская газета”, 30.03.2005). фото В издательстве”Идел-пресс” (Казань) увидела свет книга Ильдуса Ильдарханова о шести братьях-богатырях Мадъяровых “Богатырского рода-племени”. (“Татар иле”, 04.2005)
ИЛЬДАРХАНОВ Ильдус Гараевич (р. 12.10.1944 г., д. Шуган Муслюмовского района) – журналист. Его деды и отец родом из села Иштеряково. Отец работал ветфельдшером, обслуживал домашний скот населения близлежащих деревень. Поэтому семья часто переезжала из одной деревни в другую. В 1951 году поступил учиться в Тобинскую начальную школу, после 4 класса учебу продолжил в школах деревень Каенлы Шереметьевского, потом Верхний Малем Заинского районов. В 1961 году окончил Бигишевскую среднюю школу. Учился в Казанском государственном педагогическом институте (1961-1969). В 1963-1966 годы служил в армии. После окончания вуза трудовую деятельность начал в редакции газеты “Татарстан яшьләре”. В 1971-1973 годы учился в Московской Высшей комсомольской школе при ЦК ВЛКСМ. В последующие годы работал в редакциях газет “Татарстан яшьләре” (1969-74). “Социалистик Татарстан “ ( 1974-1991), “Татарстан хәбәрләре”(1993-1995), “Шәһри Казан” (1991-1993, 1995-2002) корреспондентом, заведующим отделом, заместителем главного редактора, главным редактором. Заслуженный работник культуры Республики Татарстан. Награжден Почетной грамотой Республики Татарстан. Автор и составитель книг на военно-патриотические и спортивные темы. Живет в г.Казань. (из книги “Заслуженные люди Тукаевского района”, г. Набережные Челны, 2003 г, стр 78).
фото
ГОЛОС ЗНАКОМЫЙ ВСЕМ
Его называют “татарским Озеровым”. Сам ИЛЬДУС ИЛЬДАРХАНОВ немного стесняется такого ко многому обязывающему сравнению. Однако он действительно считается в нашей республике и за ее пределами талантливым комментатором, без которого не обходятся не только спортивные соревнования, но и столь популярный праздник, как Сабантуй. Недавно ИЛЬДУС ГАРАЕВИЧ отметил свой 60-летний юбилей. Он любит вспоминать, как в 1961 году приехал из Заинского района в Казань, где у него не было ни одного знакомого. С тех пор прошло много лет. Сегодня у Ильдарханова в столице Татарстана много друзей, он пользуется заслуженным уважением коллег, имя его широко известно. ИЛЬДУС ИЛЬДАРХАНОВ прежде всего акула пера, талантливый журналист. Он окончил отделение татарского языка, литературы и истории истфака КГПИ. Оставил свой след в таких популярных газетах, как “Татарстан яшьләре”, “Социалистик Татарстан”, “Шәһри Казан”, “Татарстан хәбәрләре”, где работал корреспондентом, зав.отделом, заместителем главного редактора, главным редактором газеты “Шәһри Казан”. Уже тогда он вел спортивные передачи на радио и телевидении. Его голос за кадром полный экспресии и актерской выразительности болельщики узнавали сразу. Надо сказать, что спорт ИЛЬДАРХАНОВ знал не хуже профессионалов, поэтому и репортажи его получались аналитически содержательными. Сегодня ИЛЬДУС ИЛЬДАРХАНОВ активно работает в созданной полгода назад Федерации национальной спортивной борьбы. Он – автор книги-альбома по истории этого популярного вида спорта “Мы родом из курэша”. Она вышла тиражом 2000 экземпляров на трех языках: русском, татарском и английском. За этот труд Ильдус Гареевич был награжден высшей республиканской наградой, свидетельствующей о признании его таланта журналиста – Хрустальным пером. Пожалуй, он добился всего, о чем может мечтать человек. ИЛЬДУС ГАРЕЕВИЧ удостоен звания Заслуженного работника культуры Республики Татарстан. У него немало почетных грамот. Крепкий тыл, которой стала его семья. Кстати, сам в свое время лыжник, Ильдарханов и с будущей супругой Флюрой Амировной познакомился на лыжне. Выросли дочери – гордость родителей. Старшая Гузель заведует загсом Приволжского района Казани. Младшая Чулпан учится в аспирантуре Московского гуманитарного университета. Чего еще, казалось бы, желать? Тем не менее, он полон творческих планов. Коллектив журнала “Мир бизнеса” желает их осуществления и здоровья и сил юбиляру для реализации задуманного. Анг: фото (Журнал “Мир бизнеса”, № 4, 2004 г. стр.21).
фото книги и портрет
КӨРӘШЧЕЛӘР НӘСЕЛЕННӘН
Илдарханов Илдус Гәрәй улы 1944 нче елда Мөслим районының Шуган авылында туа. Аның әтисе, көрәшче кеше, мал врачы, сугыштан яраланып кайткач, Мөслимгә эшкә җибәрелгән була. Илдуска биш яшь тулгач, гаилә Мөслимнән күчеп китә. Илдус Илдарханов Казан дәүләт педагогия институтының татар теле, әдәбияты һәм тарих бүлеген (1969), ВЛКСМ ҮКның югары комсомол мәктәбен (1973) тәмамлый. Озак еллар республиканың төрле газеталарында эшли (“Татарстан яшьләре”, “Социалистик Татарстан”, “Шәһри Казан”, “Татарстан хәбәрләре”). 1996-2003 елларда ул – “Шәһри Казан” газетасының баш мөхәррире. И.Илдарханов яшьтән үк спорт белән актив шөгыльләнә, чаңгы һәм җиңел атлетика буенча беренче разрядлар ала. Республикада спорт темасына язучы журналистларның федерациясен җитәкли. Спорт, спортчы якташларыбыз турында берничә китап авторы. 1980 елда Татарстаннан бердәнбер язучы-журналист буларак, Мәскәүдәге җәйге Олимпия уеннарында катнаша. 1989-1991 нче елларда Илдус Илдарханов Татарстан Республикасының татарча көрәш федерациясен җитәкләде. Казанда беренче “Кичке Сабантуйлар”ны оештыручы булды. Ул вакытны көрәшчеләр һәм тренерлар югары бәя биреп искә алалар. “Илдус көрәшне бер башка югары күтәрде. Аның заманында батырларга машиналар бирелә башлады”,- дип хәзер дә яратып сөйлиләр. Журналистика һәм спорт өлкәсендә куйган фидакарь хезмәте өчен Илдус Илдарханов Татарстанның Почет грамотасы белән бүләкләнә. Ул Татарстанның атказанган мәдәниять хезмәткәре. Илдус Илдархановның спорт турындагы китаплары күпләргә билгеле: “Олимп тавына ничек менәргә” (1980); “Федор Симашев. Чаңгы юллары”(1984); “Халык һәм спорт уеннары”(1988); “Без көрәшле халык”(2003), “Алты егет булганнар” (2005). Илдус Илдархановның эзләнүе, ярдәме белән татарның күптәнге батырларының исемнәре кабат күтәрелде, яңартылды һәм китап битләренә салынды. Бүгенге яшьләр Һади Атласи (“Мулла-батыр”), Хафиз Бәрәзә - Хафиз Сәхибуллин (“Чабаталы батыр”) һәм татар халкының башка борыңгы батырлары турында беренче тапкыр И.Илдарханов китабыннан укып горурланалар. Үз гомерендә Илдус Илдарханов бик күп язган һәм аның турында да бик күп язылган. Аларның барысын да сөйләмичә, бер мәкалә белән генә таныштырып узыйк. * * * Күп еллар элек “Татарстан яшьләре” гәзетасының минем урынга калган баш мөхәррире Салих Гарипов: -Шәех, бер әйләнеп чык, күз сал әле, бер егетне эшкә алырга уйлыйбыз,-дип телефоннан шалтыратты. Сиздермичә генә, сораулар бирми, җаваплар да көтми сөйләшеп алдык. Беренче күрүдә җиңел сөякле, чандыр, зифа, елгыр, шул ук вакытта тыйнак, әдәпле Илдус исемле бу егет күңелемә кереп калды. Югыйсә, әллә нәрсәләр сөйләшмәдек тә кебек. Илдус Илдарханов Казан дәүләт педагогия институтының 5 нче курсында татар теле, әдәбияты һәм тарих укытучысы булырга укый. Укуын өзеп, армиядә хезмәт итеп тә кайткан. Андый чакта: атаң кем, анаң кем, дип сорыйсың бит инде. Мин дә шулай дигәнмендер. Әтисе Гәрәй абый – “ат докторы”, әнисе Мәүдүдә апа – укытучы. Илдус – сугыштан яраланып кайтып, бер-берсен эзләп тапкан, ике ярты алманы бергә кушкан гаиләнең беренче, газиз, көтеп алган баласы. Чү, мин боларны ник язам соң әле? Никме? Татар теле бетәчәк, аның белән беркая да барып булмаячак, татар мәктәпләре ябылачак, дип төшенкелеккә бирелгән елларда татар теле укытучысы булырга укып йөргән йөрәкле егет булганы өчен язам. Илдусның ана теле биш яшендә генә ачыла. Мөслим районының Русский Шуган (татарлар аны “Акай күле” дип йөрткәннәр) авылында теттереп урысча гына сөйләшә ул. Ширәмәт районының Тоба башлангыч мәктәбендә 4 ел буена әнисе сыйныфында укый. Аннан соң урыс теленнән бик нык биздерәләр. Мәскәүдә Югары комсомол мәктәбендә укыганда, аңа марҗа кызлары “он, она, ой татарин”, дип үчекләмәкче булалар. Ул исә вакыт-вакыт килешләрне буташтыргаласа да, җаваплары төзек, акыллы була, ул яктан милләтенә тап төшерми. Безнең милләтебездә дә фикерле, укылышлы мәкаләләр язучылар бик күп. Илдус Илдарханов шулар арасында спортчылар, көрәшчеләр, спорт турында күп, белеп яза торган журналист буларак формалашты. Легендар шәхес - “Социалистик Татарстан” газетасының баш мөхәррире Шәмси ага Хамматов аны партия өлкә комитеты басмасына үзе чакырып алды һәм газета битләрендә спортка киң мәйдан бирелде. Елның-елында Муса Җәлил призына татарча көрәш ярышларын оештырды, уздырды, татар көрәшенең, Сабантуйларның уртасында кайнады Илдус. Көрәш батырларын ул күкләргә чөйде. Алар турында саллы-саллы мәкалә-очерклар бастырды, “Олимп тавына ничек менәргә” (1980), “Федор Симашев. Чаңгы юллары” (1984), “Халык һәм спорт уеннары” (1988) дигән китаплар чыгарды. 1989-91 нче елларда республиканың татарча көрәш федерациясен җитәкләде. Хәтерләрдә матур, якты хатирә булып калган “Кичке Сабантуйлар”ын оештыручыларның берсе булды. Тагын әле халкыбызның горурлыгы булган бик күп Сабантуйларын гөрләттереп, шаулатып, яңгыратып, җырлатып, күзләрдән яшь китерерлек уйланырлык итеп ике телдә Казан, Чаллы, Минзәлә, Яшел Үзән, Кайбыч, Биектауларда чын татарча, үзебезчә милли итеп, радио аша турыдан-туры репортажлар алып барды. Бу бит әле үзебезчә сөйләгәнне бик тә яратмаган, килештермәгән еллар. Шундый Сабантуйларның берсендә:”Таныш бул, - ди бер рәссам икенчесенә,- журналист Илдус Илдарханов бу”. Икенчесе:”Мин аны синнән яхшырак беләм. Бер чорда ул телевизордан, радиодан спорт турында татарча сөйләүче бердәнбер журналист булды”,-ди. Чыннан да, Татарстан радиосында Нәсимә Әхмәтҗанова белән ун елдан артык, Казан телевидениесендә Наил Ганиев белән алты ел буена халыкны спорт яңалыклары белән таныштырып барды. Бу елларда ул “Социалистик Татарстан” йөген дә бик теләп, яратып тартты. Кайбер саннарга өчәр-дүртәр мәкаләсе килеп керә. “И.Илдарханов”, дип бер исемне генә куеп булмый бит, язмаларны соңартырга да ярамый, төнге сәгать 12 гә кадәр булган хәлләр иртән сәгать алтыда халыкка барып ирешергә тиеш. Шуңа бер язмасына “И.Илдарханов”, дип язабыз да, кайсы хәбәрләренә “Ил Гәрәев”, кайсыларына “Г.Иштирәков” дип куябыз. Болар – Илдус Гәрәй улының әдәби псевдонимнары. Ә Иштирәк – хәзерге Тукай районында әтисенең туган авылы. Инде менә озак еллар татар матбугатына, татар халкына хезмәт иткән, Хамматов мәктәбен үткән, шул ук вакытта бик күп чараларны бергә оештырышкан Илдарханов кебек тәҗрибә туплаган, каләмен чарлаган, журналист булып чыныккан, матбугатка җаны-тәне белән бирелеп хезмәт иткән, үзләре үк хәзер остаз дәрәҗәсенә ирешкәннәр күп икән. Бүген утыр да алар турында китап яз. Ә Илдус турында сүз башлагач, күңелдәгесен кыска-кыска итеп булса да әйтеп бетерим. Шәмси ага Хамматов вафатыннан соң без күп якка сибелдек. Төрле-төрле редакцияләрдә эшләдек. Илдус та “Шәһри Казан”. “Татарстан хәбәрләре” газеталары редакцияләрендә баш мөхәррир урынбасары булып эшләде. Көрәшче дуслары, татар көрәшенең чемпион батырлары – җөмһүриятебезнең төпкә җигелеп тартучы, булдыклы ир-егетләре аны шәһәр газетасына мөхәррир итеп билгеләттеләр. Ул анда (1996-2003) сынатмады. Шулай да әллә газетаны яхшыртам дип артыграк тырыштымы, әллә “салдымнар” белән пырдымсызрак көрәштеме, катырак төртеп җибәргәч, артларына утырдылармы, мөхәррир белән телгә килгәннәр. Безнең чорда да төртешү дә, әрләшү дә, көрәшү дә булгалады. Ләкин безнекеләр бер-берсенең өстеннән югарыга шикаятьләр язмыйлар иде, үзара хәл итә идек. Без ихлас бер чорда яшәп алганбыз икән. Әмма Илдус Илдарханов “Шәһри Казан” газетасы мөхәррирлегеннән вакытлы китте. Билен җиргә тидертмәде. Татар-башкорт милли спорт көрәше федерациясе рәисе, авыл хуҗалыгы һәм азык-төлек министры, татар көрәшенең батыры һәм аксакалы Марат Әхмәтов Илдусны үз янына алды. Ике ел эчендә алар “Без көрәшле халык” дигән гаҗәеп бай эчтәлекле, бик матур бизәлешле, укысаң – укырлык, карасаң – карарлык, калын тышлы, зур форматлы, 400 битле китап-альбом чыгардылар. Менә ул татарның гайрәтле, батыр пәһлеван көрәшчеләренә кыйммәтле бүләк! 2004 нче елда Татарстан журналистлары конкурсында “Китап авторы – журналист” төрендә Илдус Илдарханов җиңүче дип табылып, “Бәллүр каләм-2004” билгесенә лаек булды. Бу ел Илдус өчен бик тә матур килде, уңышлы булды. Яздан ук өе янындагы алмагачлары ап-ак чәчәккә күмелде. Арада дүртесе бигрәк аерылып тора иде. Алмалары да гаҗәп мул булган. “Алар Фидаил агачлары, хәтерлисеңме, Шәех абый”,-ди. Уйлап торам да,”Юк,-дим.-Мин “Фидаил урамы” дигән язмаңны гына хәтерлим”. Туган авылы Норлатта бер урам йортлар төзеткән Фидаил Шиһапов белгән бит нәрсә бүләк итәргә. Без еш кына бер-беребезгә нәрсә бүләк итәргә аптырыйбыз. Гаиләсендә хатыны Флера белән алма кебек ике кыз – Гүзәл белән Чулпанны үстерделәр, укыттылар, кеше иттеләр. Илдуска кияүгә чыкканда студент кына булган Флераның Илдус белән яшәп, бик тә дәрәҗәле урыннарда эшләгәннәрен санап тормыйм, бары тик социология фәннәре докторы булып җитешүен әйтү дә җитәр. Кайнар канлы кеше Илдус, кайчакта кабалана, заманны узып яшәргә ашыга. Әмма безгә аның шундый холкы да килешә. Кыскасы, дуслары бик күп Ил Гәрәйнең. Мине дә көрәшне яратырга, Сабантуйларына йөрергә өйрәтте. Хәер, мине генә түгел, бихисап милләттәшләребезне. Шәех Зәбиров. - (“Без Мөслим балалары”, “Идел-Пресс”, Казан, 2006, 543-547 битләр).
ГЛ А В Н О Е – П И С А Т Ь Разные бывают встречи... Одна из таких произошла совсем недавно в редакции газеты “Татарстан яшьлэре”. Слушатели отделения журналистики ФОПа А.Садыков и Г.Биккинин принесли в редакцию первый свой материал. Здесь в отделе физкультуры и спорта они встретились с выпускником КГПИ Ильдусом Ильдархановым. Он сидел за своим писменным столом и, очевидно, готовил материал в следующий номер. Рядом лежали подшивки газет, страницы рукописи, свежие, только что принесенные из печатного цеха оттиски. Где-то беспрестанно стрекотала пишущая машинка, неумолкаемо хлопали двери... Редакция жила своим напряженным, рабочим ритмом. Долго не решались начать разговор – не хотелось прерывать мысль журналиста. Но вот Ильдус оторвал взгляд от рукописи, поднял глаза, от неожиданности смутился, увидев знакомые лица. Потом широко и открыто улыбнулся и протянул в знак приветствия руку. Через пару минут мы были уже на “ты”, и вопросам не было конца: “Что нового в институте”, “Как поживает ФОП?”, “Кто редактор факультетской газеты?..”. Мы знали, что – Ильдус выпускник истфилфака и что с дипломом о высшем образовании он получил удостоверение об окончании отделения журналистики ФОПа. Нам была хороша известна спортивная биография Ильдарханова. Опытный лыжник и легкоатлет, он не раз защищал честь КГПИ на ответственных соревнованиях. Но нам хотелось услышать о другом: как “вторая профессия” стала для него основной? Как от первой заметки в стенной газете пришел он сначала в институтскую многотиражку, а потом и в республиканскую печать? -ФОП дал мне как раз то, без чего не может быть настоящего журналиста,- ответил Ильдус Ильдарханов,- понял, что если не работать над собой ежедневно и ежечасно, ничего не добъешься. Когда в республиканской газете появились мои первые информационные заметки и зарисовки, я был на седьмом небе. Тогда мне казалось, что достиг многого, и только позднее понял, что повода для ликования не было. Красная редакционная книжка требует от журналиста гораздо большего. Она заставляет спросить самого себя, на что ты имеешь право. Отвечать приходится кратко: хорошо писать! Писать о тех, кто рядом с тобой. О тех, для кого общее дело прежде всего...Писать о жизни! И еще – никогда не отступать перед временными неудачами, не знать ни покоя, ни отдыха, пока не добился цели. Был в жизни И.Ильдарханова один случай, который имеет прямое отношение к последним словам. В школе врачи считали его нездоровым и не допускали к соревнованиям. Тогда вопреки их воле он вышел на старт, пробежал 60 метров и ...на финише упал. Не отчаялся – решил научиться бегать. Годы упорных тренировок принесли то, о чем только мечталось. Сейчас в его архиве две классификационные книжки спортсмена первого разряда. И потому не случайно первым материалом в газету была “спортивная ” заметка. В заключении нашей беседы мы попросили Ильдуса Ильдарханова высказать свои пожелания ФОПу и фоповцам. -Нельзя смотреть на ФОП, как на второстепенный факультет на общественных началах, хочешь – ходи, не хочешь – нет. Занятия только тогда принесут ощутимую пользу, если относиться к ним серъезно, с душой что ли. Если же говорить о будущих журналистах, то совет у меня один – писать, писать и писать. Не беда, что вначале на общественных началах. А. Садыков, Г.Биккинин. (“За педагогические кадры”, 5.01.1971 г.).
ЗУР ХОККЕЙ КАЗАНДА С П О Р Т С Ө Ю Ч Е Л Ә Р Б Ә Й Р Ә М Е ... Телевизор каршысында утыручылар игътибар иткәндер: хоккей матчыннан репортаж татар телендә дә алып барылды. Журналист Илдус Илдархановның бу чыгышы авыл җирендә яшәүче милләттәшләребезне аеруча сөендергәндер дип уйларга кирәк. А.САДЫЙКОВ, спорт күзәтүчесе. (“Татарстан яшьләре”,2.09.1989 ел).
Реплика
К О М М Е Н Т А Т О Р Ы … В Н Е И Г Р ЫВ минувший четверг хоккеисты казанского СК имени Урицкого провели свой первый матч в высшей лиге. Первый репортаж об игре представителей класса сильнейших организовала и Казанская студия телевидения. Но если ледовая премьера для наших игроков прошла успешно, то дебют команды комментаторов, операторов и ассисентов вряд ли можно назвать удовлетворительным.
...Наиболее благоприятное впечатление на общем непрофессиональном фоне оставил И.Ильдарханов, который комментировал матч на татарском языке (в первом периоде). А ведь опыта подобных трансляций до того у нас не было вообще… (газета «Советская Татария», 3.09.1989 г.).
31 августа у любителей хоккея Казани был большой праздник: состоялся первый матч хоккеистов СК им. Урицкого в высшей лиге чемпионата страны. Сотни болельщиков пришли на матч в Универсальный зрелищно-спортивный зал, тысячи – прильнули к голубым экранам, благо матч транслировался по местному телевидению. Но репортаж шел на татарском языке и большая часть телезрителей не понимала, о чем идет речь. Пришлось переключить телевизор на вторую программу: там транслировали репортаж из Душанбе о футбольном матче “Памир” – “Спартак”. Слава богу, на русском языке. А.КОМЛЕВ. (газета “Вечерняя Казань”, 11.09.1989 г.)
Укучы фикере
Т А Т А Р Ч А Д А, Р У С Ч А Д А... Казан телевидениесе буенча хоккей матчыннан татарча репортаж бирү зур бәхәсләр уятты. Татар булмаганнар үзләренең ризасызлыкларын бик тиз белдерделәр (“Вечерняя Казань” газетасында басылган хатлар шул турыда бик ачык сөйли). Ә республиканың төп җирле халкы өчен бу репортаж зур шатлык булды. Милләтара мөнәсәбәтләр мәсьәләсендә “уяулык” күрсәтүчеләр нәтиҗә ясадылар ахрысы. Хәзер репортажның татарчасын түгел, русчасын да ишетмибез диярлек. Чөнки телевидение, команданың рөхсәте булмауга сылтап, урицкийлыларның уеннарыннан тапшырулар бирергә ашыкмый. Ә бит мәсьәләне хәл итү, минем уйлавымча, артык кыенлык тудырмый, бары тик репортажларны синхрон рәвештә татарча да, русча да алып барырга кирәк. Хәтерегездә булса, бу алым 70 нче елларда Казан телевидениесендә дә, Татарстан радиосында да киң кулланыла иде. Якташларыбызның озак еллардан соң югары лигада уйнавы зур шатлык һәм аларның уеннарын бик күпләр карарга тели.Ә билетлар, абонементлар санаулыларга гына эләгә. Шулай булгач... Репортажлар русча гына яңгырарга тиеш, дип раслаучыларга кискен каршы чыгам. Милләт ихтыяҗларын кысуга юл куймыйк! Бу сүзләргә күпләр кушылыр дип уйлыйм. Дамир ЛОТФУЛЛИН, Казан авиация институтының лаборатория мөдире. (“Татарстан яшьләре”, 31.10.1989 ел).
Кайтаваз ТАТАР МАТБУГАТЫ: АЧЫК КЫРДА ҖИЛ КУУ ... Узган ел ахырында – быелның башында кайбер рус һәм татар дәүләт, шулай ук хосусый газеталарда (“Шәһри Казан”, “Ватаным Татарстан”, “Республика Татарстан”, “Молодежь Татарстана”, “Сабантуй”, “Восточный экспресс”) мөхәррирләр алмашынды. Әлбәттә, бу эчтәлектә чагылмыйча калмый. Гәрчә дәүләт басмаларында тамырдан борылыш ясау ихтималы аз. Чөнки аларның элек-электән килгән традицияләре бар. Хәзерге тел белән әйтсәк, яңа мөхәррир килгән саен өслүб-калыбын үзгәртеп булмый ләбаса. Без татар газеталары турында сүз алып барганлыктан, республиканың төп ике басмасы – “Шәһри Казан” белән “Ватаным Татарстан”га тукталыйк. Алар, гомуми агымга кушылып һәм яңалык буларак, газета битендәге юллар арасындагы интервалны бераз киңәйттеләр һәм хәрефләрне зурайттылар. Бу әлеге басмаларның укучыга йөз белән борылуы турында сөйли. Мәгълүм булганча, хәреф зуррак булган саен текст әйбәтрәк хәтердә кала дигән кагыйдә яшәп килә. Димәк, ул иң таләпчән укучының да игътибарын үзенә тарта. Шушы максат белән “Шәһри Казан” кулга алырга уңайлырак А-3 форматына күчте. Үзгәрешләрнең иң күбесе нәкъ менә “Шәһри Казан”га кагылгандыр, мөгаен. 2003 елның ахырында шушы басма белән 1996 елдан бирле җитәкчелек иткән Илдус Илдархановны “яшь” Мирсил Әһлетдиновка алыштыру газетаның “үз йөзен югалтуына” китерде. И.Илдарханов чорында “ШК” ни белән аерылып торды соң? Җирле хакимият ияләрен кызган табага бастырган төпле мәкаләләре белән. Республиканың суверенлыгы өчен һәм ана телен куллану сферасын тагын да киңәйтү өчен көрәшергә кирәклеге хакында һәм татар халкының үзаңын күтәрү турында бәян иткән һәм башка шундый материаллары белән. Укучылардан килгән хатларны “йолкымыйча ” гына бастырып чыгару газетаның үзенә күрә бер “йөзек кашы” иде. Хәзер “Шәһри Казан” белән “Ватаным Татарстан” – игезәк туганнар кебек. ... Илдар ӘХМӘДУЛЛИН. (“Татарстан” журналы, окт.2004 ел).
Ю б и л е е г ы з б е л ә н ! Күренекле журналист, Татарстанның атказанган мәдәният хезмәткәре ИЛДУС ГӘРӘЙ улы ИЛДАРХАНОВка 60 яшь. Бөтен көчегезне, белемегезне һәм тәҗрибәгезне журналистикага юнәлдергән, тынгысыз, шул ук вакытта таләпчән һәм киң эрудицияле шәхес Сез. Күп еллар дәвамында спорт хәбәрләрен телевизор экраннары аша халыкка җиткердегез. Башта “Татарстан яшьләре” газетасы редакциясендә хәбәрче, аннан соң “Социалистик Татарстан” газетасында бүлек мөдире, “Татарстан хәбәрләре”ндә баш редактор урынбасары, “Шәһри Казан”да исә баш редактор булып эшләдегез, кыскасы, матбугатка җан-тәнегез белән бирелеп хезмәт иттегез. Гаиләдә - тормыш юлдашыгыз Флерага, балаларыгыз – Гүзәл белән Чулпанга, шулай ук оныгыгызга олы таяныч та Сез. Хөрмәтле Илдус Гәрәевич, якын дустыбыз! Сезне туган көнегез – юбилеегыз белән ихлас күңелебездән котлыйбыз. Тазалык-саулык, иҗади уңышлар һәм олы бәхет телибез. Изге теләкләр белән, хезмәттәшләрең: МИНШӘЕХ ЗӘБИРОВ, АЛСУ БИКБАЕВА, НӘСИМӘ ӘХМӘТҖАНОВА, НАИЛ ГАНИЕВ. (“Ватаным Татарстан” газетасы, 12. 10. 2004 ел).
Б А Ш Б А Т Ы Р Г А – А В Т О М О Б И Л Ь Сабантуйда быел, башкаларыннан үзгә буларак, ял итүчеләргә тагын да күңеллерәк булсын өчен, мәйдан ике урында булачак. Бәйрәм кунаклары милләтебезнең иң яраткан уены һәм Сабантуйның бизәген – батырлар көрәшен шул мәйданнарда карый алачак. Көчлеләрнең көчлесе баш батырны тәкә һәм җиңел автомобиль көтә. Район һәм шәһәрнең кыю ир-егетләренә тагын шулай көч сынашу мөмкинлеге бирелә. Быел әлеге көрәш тамашасын күңелле итеп югары дәрәҗәдә алып барырга танылган журналист, спорт комментаторы, ТРның атказанган мәдәният хезмәткәре Илдус Илдарханов чакырылган. ... (“Яшел Үзән” газетасы, 14.06.2006 ел).
Куярга: окт.2011 ИЛДАРХАНОВИлдус Гәрәй улы. ФОТО СССР журналистлар берлеге (1971), Халыкара журналистлар берлеге әгъзасы (2003), Татарстанның атказанган мәдәният хезмәткәре (1988), журналистларның “Бәллүр каләм - Хрустальное перо-2004” бүләге иясе, Татарстан Республикасының Мактау грамотасы белән бүләкләнгән (1994). 1944 елның 12 октябрендә Мөслим районы Акай күле авылында туган. Әтисе авыл хуҗалыгы белгече, әнисе (тумышы белән Чыбыклы авылыннан) укытучы булып эшләгән гаилә еш кына бер урыннан икенчесенә күчеп йөри. Илдуска да республикабызның берничә районындагы авылларда яшәргә, төрле мәктәпләрдә укырга туры килә. 1959 елда Зәй районы Югары Мәлем җидеелык, 1961 елда Бигеш урта мәктәпләрен тәмамлый. Аннан соң Казан дәүләт педагогика институтының тарих-филология факультетында татар теле, әдәбияты һәм тарих бүлегендә укып югары белем ала. 1971-1973 елларда ВЛКСМ Үзәк Комитеты каршындагы Югары комсомол мәктәбендә укый. Илдус Илдарханов иҗади гомерен төрле республика газеталарында – “Татарстан яшьләре”ндә (1968-1971, 1973-1975), һәм “Социалистик Татарстан”да (1975-1990), әдәби хезмәткәр, хәбәрче һәм бүлек мөдире, “Татарстан хәбәрләре”ндә бүлек мөдире, баш мөхәррир урынбасары (1992-1995), “Шәһри Казан”да баш мөхәррир урынбасары (1990-1992) һәм баш мөхәррир (1996-2003) булып эшләп, халкыбызга хезмәт итүгә багышлады. Газета редакцияләрендә эшләү белән бер үк вакытта, 1975-80 елларда, Татарстан радиосы һәм телевидениесе аша спорт турында тапшырулар алып барды, яшьләрне ватанпәрвәрлек рухында тәрбияләүгә зур өлеш кертте. “Олимп тавына ничек менәргә” (1980), “Федор Симашов. Чаңгы юллары” (1984), “Халык һәм спорт уеннары” (1988), “Без - көрәшле халык” (2003),”Алты егет булганнар-Богатырского рода племени” (2005) дигән китаплар авторы. Илдус Илдарханов 1976-1983 елларда республиканың спорт турында язучы журналистлар федерациясен, 1989-1991 елларда “Татарча көрәш” федерациясен җитәкләде. 2003 елдан Татарстандагы, 2006 елдан Россиядәге милли көрәш федерациясенең матбугат секретаре вазыйфаларын үтәп килә. Язучылык хезмәтен дә ташламый.
* * * Ильдарханов Ильдус Гареевич – член Союза журналистов СССР (1971), Международного союза журналистов (2003), Заслуженный работник культуры РТ (1988), лауреат премии Союза журналистов РТ «Хрустальное перо-2004». Награжден Почетной грамотой РТ (1994). Родился 12 октября 1944 г. Окончил Бегишевскую среднюю школу (1961), Казанский государственный педагогический институт (1969), Высшую комсомольскую школу при ЦК ВЛКСМ (1973). Работал в газетах «Татарстан яшьләре», «Социалистик Татарстан», «Татарстан хәбәрләре». В 1990-92 гг. – первый зам. главного редактора, в 1995 г. – зав. отделом, в 1996-2003 г.г. – главный редактор газеты «Шәһри Казан». Автор ряда книг: «Как взойти на гору олимп» (1980), «Федор Симашев. На лыжных тропах» (1984), «Народ и спортивные игры» (1988), «Мы - народ борцовский» (2003), «Богатырского рода племени» (2005). В 1988-91 гг. – председатель Федерации национальной борьбы «Татарча куряш», с 2003 г. – пресс-секретарь этой же организации. Лит.: ТЭ. 2005. Т.2. С.555; Заслуженные люди Тукаевского района. Казань, 2003. С.78; Татарстан. 2004. № 10, 26 б.; Баһаветдинов Ф. Без Мөслим балалары. Казан. 2006. 543-547 бб.; Мәдәни җомга. 2004. 10 октябрь. (Из книги “Знаменитые люди Заинского района. Зәй районының күренекле затлары”, Казань, издательство “Слово”, 2011 г. стр.231-232).
В 2009 году Ильдус Ильдарханов опубликовал книгу «Без көрәшче халык. Родом из борьбы. Tatars – nation of wretslers». К сожалению, не было и нет возможности передать ее каждому из героев, но можно посмотреть в интернете: WWW.SPORTSREDA.RU Далее: Борьба «Корэш». История, книга «Родом из борьбы» |
|
|
|
|
© ildusildarhan |